Σπίτια στο σφυρί

Του Νίκου Σαραντάκου

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Όλον τον Αύγουστο, που υποτίθεται πως δεν υπάρχουν ειδήσεις, τα κανάλια αναφέρονταν συχνά στην «άρση των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας»· μακάρι να κυριολεκτούσαν, και να αίρονταν, παναπεί να καταργούνταν, οι αποφασισμένοι πλειστηριασμοί, όμως ήταν μια φριχτά παραπλανητική φραστική οικονομία αφού εννοούσαν «άρση της αναστολής πλειστηριασμών», αναστολή που είχε θεσπιστεί το 2008 και στις 31 Δεκεμβρίου 2013 εκπνέει, οπότε, αν δεν παραταθεί, κινδυνεύουν χιλιάδες συμπολίτες μας που αδυνατούν να πληρώσουν το στεγαστικό τους δάνειο, κι έτσι θα βγουν σπίτια σε πλειστηριασμό, θα βγουν στο σφυρί όπως λέμε, έκφραση γεννημένη από το σφυράκι που χρησιμοποιεί ο διευθυντής της δημοπρασίας για να κατακυρώνει το έκθεμα στον πλειοδότη.


Το σπίτι και η κατοικία θα είναι λοιπόν οι λέξεις του μήνα. Η κατοικία παράγεται από την «οικία» και αυτή από τον «οίκο», που είναι λέξη αρχαία, και αντικατέστησε το ακόμα αρχαιότερο «δόμος» που περιέπεσε σε αχρησία. Στα αρχαία ελληνικά, η οικία είχε σημασία πιο στενή από τον οίκο· περιέγραφε το οίκημα καθαυτό, το κτίριο της διαμονής, ενώ ο οίκος δήλωνε όλη την περιουσία, κινητή και ακίνητη, του ιδιοκτήτη.

Οι λέξεις οικία και οίκος διατηρούνται βέβαια και στα νέα ελληνικά, αν και η οικία μόνο σε επίσημο ύφος χρησιμοποιείται, ή σε σατιρικό (καλώς ορίσατε εις την οικία του σπιτιού μου, έλεγε ένας αγαπημένος φίλος), ενώ ο οίκος μόνο σε εξειδικευμένες χρήσεις (οίκος ευγηρίας, εκδοτικός οίκος, οίκος μόδας, το άλλο που σκεφτήκατε), πολλές από τις οποίες είναι μεταφραστικά δάνεια από τα αγγλικά ή τα γαλλικά. Βέβαια, η ρίζα οικο- είναι πανταχού παρούσα στο νεότερο λεξιλόγιο, καμιά φορά λιγάκι κρυμμένη (διότι και ο νοικοκύρης από εκεί παράγεται, με επανανάλυση της αιτιατικής: τον οικοκύρη à το νοικοκύρη), και μάλιστα έχει πάρει νέα ορμητική ώθηση μετά την εμφάνιση της οικολογίας, ως αντίληψης, ως επιστήμης και ως ορολογικού πεδίου, με τους πάμπολλους νεολογισμούς που γεννήθηκαν.

Όμως, εδώ και πολλούς αιώνες κατοικούμε σε σπίτια, όχι σε οικίες. Η λέξη είναι δάνειο από τη λατινική λέξη hospitium και εμφανίζεται στα ελληνικά ήδη τον 2ο αιώνα μ.Χ., άλλοτε με ψιλή κι άλλοτε με δασεία, συχνά γραμμένο και ως «οσπήτιον», και στη συνέχεια οσπίτιν και σπίτιν και τελικά σπίτι, ήδη από τον 10ο αιώνα περίπου. Φαίνεται περίεργο να γίνεται γλωσσικός δανεισμός σε μια λέξη τόσο στενά δεμένη με την υπόστασή μας όπως το σπίτι, αλλά είναι ανεξερεύνητες οι βουλές της γλώσσας.
Η λατινική λέξη hospitium δεν σήμαινε ακριβώς «κατοικία»· σήμαινε «φιλοξενία» (από το hospes = ξένος, φιλοξενούμενος) και στη συνέχεια τον ξενώνα, το κτίριο όπου έμεναν οι φιλοξενούμενοι. Η λατινική λέξη έδωσε παράγωγα και στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, και μάλιστα στάθηκε ιδιαίτερα γόνιμη αφού από εκεί παράγεται το hôtel και το αγγλικό hotel (αλλά και το hostel), το ξενοδοχείο δηλαδή, αλλά και το hospital/hôpital (το νοσοκομείο) και το δικό μας σπιτάλι (παλιά λέξη για το νοσοκομείο και διάφορα συναφή ιδρύματα).

Όπως με τον οίκο και την οικία, στα αρχαία, έτσι και στα νέα ελληνικά η μεν κατοικία δηλώνει το κτίσμα καθαυτό, ενώ το σπίτι περιλαμβάνει την κατοικία και το περιεχόμενό της, την οικοσκευή, συχνά και τους ανθρώπους, την οικογένεια που κατοικεί μέσα, γι’ αυτό και λέμε π.χ. «έχει φασαρίες με το σπίτι του» (με την οικογένειά του δηλαδή) ή «κορίτσι από σπίτι» (που ήθελαν οι μαμάδες παλιότερα για τον κανακάρη τους). Λέμε «ανοίγω σπίτι» για κάποιον που παντρεύεται και δημιουργεί δική του οικογένεια, λέμε και «έκλεισε το σπίτι τους» όταν έρθει θάνατος ή μεγάλη συμφορά, π.χ. όταν μια οικογένεια ξεκληριστεί. Άραγε όταν σου παίρνει το σπίτι η τράπεζα, αυτό λογαριάζεται για «κλείσιμο σπιτιού»;

Μπροστά στην κατακραυγή που ξεσηκώθηκε, δεν αποκλείεται η κυβέρνηση να έχει κάνει στροφή στο θέμα, να «ανέκρουσε πρύμνα» όπως θέλει το καθαρευουσιάνικο κλισέ, αλλά δεν είμαι σίγουρος. Δήλωσε βέβαια ο κ. Βενιζέλος ότι στόχος θα είναι οι «ελάχιστοι επιτήδειοι» που τάχα επωφελούνται από την αναστολή πλειστηριασμών και λουφάρουν δόσεις, ενώ έχουν να πληρώσουν. Θα πρέπει όμως να είμαστε γενικά δύσπιστοι όταν προβάλλονται λίγες κραυγαλέες περιπτώσεις σαν δικαιολογία για ένα μέτρο που θα αγγίξει πολύ περισσότερους: όπως το «επίδομα πλυσίματος χεριών», αν υπήρξε, χρησιμοποιήθηκε σαν προπέτασμα καπνού για να κοπούν όλα σχεδόν τα επιδόματα των εργαζομένων, όπως κάτι απίθανοι οργανισμοί με ελάχιστους (και βολεμένους) ημέτερους εργαζομένους χρησιμοποιήθηκαν σαν δικαιολογία για την αποξήλωση του δημόσιου τομέα, όπως οι μετρημένοι στα δάχτυλα «επίορκοι» έγιναν ο πολιορκητικός κριός για τη γενικευμένη σφαγή των δημόσιων υπαλλήλων, υπάρχει και τώρα φόβος να γίνει κάτι ανάλογο.
Κι έτσι, θα πάψουμε επιτέλους να έχουμε τόσο προκλητικά μεγάλο ποσοστό ιδιοκατοίκησης, προκαλώντας, λένε, τον φθόνο των εταίρων μας. Που και αυτό μύθος είναι, διότι σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωστάτ η Ελλάδα δεν είναι η μόνη που έχει τόσο ψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης, ούτε η πρώτη. Η εξίσου χρεωμένη Ισπανία μας ξεπερνάει μερικές ποσοστιαίες μονάδες, αλλά πολύ πιο μπροστά βρίσκονται η Ρουμανία, η Κροατία, η Ουγγαρία και άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Φαίνεται πως τελικά οι κομμουνιστές δεν ήταν και πολύ καλοί στο να παίρνουν σπίτια, οι τράπεζες είναι πολύ πιο αποτελεσματικές…

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας, μεταφραστής και κατοικοεδρεύει στosarantakos.wordpress.com


Πηγή: enthemata.wordpress.com