Λιτότητα και Αριστερά!(Αντιπαραθέσεις)

Η λιτότητα δεν είναι αριστερή επιλογή

Η "Αυγή" της Τρίτης 2 Ιουλίου, φιλοξένησε στη στήλη "Συναντήσεις" κείμενο του Φρ.Κουντεντάκη, διδάσκοντος στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης, με τίτλο Ηαριστερή λιτότητα. Σε αυτό, ο συγγραφέας προτείνει να υιοθετήσει ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ πολιτική δημοσιονομικής λιτότητας, στα πλαίσια ενός συμβιβασμού με την τρόικα. Αποδεχόμενος ουσιαστικά τη δημοσιονομική προσαρμογή για να: α) βραχυκυκλώσει και κρατήσει την τρόικα στο τραπέζι. β) Να αξιοποιήσει αναδιανεμητικά τον προϋπολογισμό. Και, κυριότερα γ) "να επιλέξει τους κερδισμένους και τους χαμένους της δημοσιονομικής προσαρμογής". Την ονομάζει αριστερή λιτότητα, επειδή το τρέχον Μνημόνιο θα καταγγελθεί.

Έχουμε συνηθίσει στη στήλη αυτή, που είναι πρωτοσέλιδη, να διαβάζουμε κείμενα υποστηρικτικά της πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ. Τουλάχιστον όχι έξω από το πλαίσιο της πολιτικής του. Χωρίς, βέβαια, να απαγορεύονται ή να λογοκρίνονται άλλες απόψεις. Δεν πρέπει να μένουν όμως αναπάντητα.

Ως προς την επάρκεια του επιστημονικού υπόβαθρου της πρότασης για "αριστερή λιτότητα", αφενός η πρώτη σελίδα της "Αυγής" δεν προσφέρεται (όπως τα Ενθέματα, για παράδειγμα), αφετέρου έχουν τόσο πολύ πυκνώσει το τελευταίο διάστημα οι δημοσιεύσεις οικονομολόγων (όχι απαραίτητα αριστερών) κατά της πολιτικής λιτότητας, που μπορεί κάποιος εύκολα να βρει σχετικά κείμενα.

Ψαρεύοντας στο σάιτ του Project Syndicate βρίσκουμε άρθρο του Ρόμπερτ Σκιντέλσκι AustereIllusions (Ψευδαισθήσεις Λιτότητας) και των Ιζαμπέλ Ορτίζ και Μάθιου Κάμινγκς The AusterityPandemic (Η Επιδημία της Λιτότητας). Σε άλλα σάιτ βρίσκουμε και το όχι τόσο ευγενικόDestroying the Lair of the Budget-Balancing Cretins (Καταστρέφοντας την Εστία των Κρετίνων που Ισοσκελίζουν Προϋπολογισμούς) του Ντιν Μπέικερ και παρουσίαση του βιβλίου του Μάρτιν Γουλφ How Austerity Failed (Πώς Απέτυχε η Λιτότητα). Υπάρχουν και άλλα.

Από τους τίτλους καταλαβαίνεις, όχι μόνο πόσο απεχθάνονται τη λιτότητα οι συγκεκριμένοι συγγραφείς, αλλά και πόσο σίγουροι νιώθουν γι' αυτή τους την απέχθεια. Βέβαια, στο περιεχόμενο των κειμένων, κάποιοι μπορεί να διαφωνούν και να βάζουν ισχυρά αντεπιχειρήματα. Ας το εξετάσουν αυτό οι πιο ειδικοί. Όμως, αυτό δεν αναιρεί την εντύπωση που προκαλεί το πλήθος των δημοσιεύσεων (μέσα σε ένα μήνα) και η βιαιότητά τους. Επίτηδες δεν αναφέρω Έλληνες, γιατί κάποιος μπορεί να πει, ότι λόγω Μνημονίου και τρόικας, οι δικοί μας μεροληπτούν εναντίον των πολιτικών λιτότητας.

Εντύπωση, λοιπόν, προκαλεί η εμφάνιση άποψης για «αριστερή λιτότητα» συνοδευόμενη από προτάσεις «ιστορικού συμβιβασμού με την τρόικα» και «εναλλακτικού δημοσιονομικού προγράμματος που επιτυγχάνει παρόμοια λογιστικά αποτελέσματα [δηλ. πρωτογενή πλεονάσματα] με άλλα μέσα».

Κατ' αρχάς το Μνημόνιο και η δουλειά της τρόικας, εκτός από καταγραφή δημοσιονομικών μέτρων και στόχων στην κατεύθυνση της λιτότητας, είναι και η επιβολή αυτοτελών, ανεξάρτητα από τις δημοσιονομικές επιπτώσεις, Μερκελικών «μεταρρυθμίσεων» στη δομή του Δημοσίου, στις εργασιακές σχέσεις, στην αμοιβή της εργασίας, στην κοινωνική ασφάλιση και το ύψος των συντάξεων, στις κοινωνικές παροχές κ.λπ. Αυτό καθιστά τελείως «εκτός νόμου» κάθε συζήτηση περί συμβιβασμών με την τρόικα και εκτός πραγματικότητας κάθε προσπάθεια για αποδοχή από μέρους της εναλλακτικού προγράμματος που θα ικανοποιεί μόνο τις δημοσιονομικής φύσεως προσταγές της και θα αγνοεί τις «μεταρρυθμιστικές» του υπάρχοντος Μνημονίου.

Αλλά μπορεί ένα τέτοιο δημοσιονομικό πρόγραμμα να είναι αριστερό; Ένα πρόγραμμα ισοσκελισμένου ή πλεονασματικού προϋπολογισμού ακόμα και στο πρωτογενές του κομμάτι; Οι επιπτώσεις του είναι αναμφισβήτητα υφεσιακές. Πάει η έξοδος από την ύφεση, ίσως και ανάπτυξη, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Και τι περιθώρια μένουν για κοινωνική πολιτική; Για υποδομές; Πάει η ανάπτυξη και μακροπρόθεσμα.

Τα πράγματα δεν είναι εύκολα, ούτε οι λύσεις προφανείς. Υπάρχουν θεωρίες, προτάσεις, πολιτικές εκτός λογικής της λιτότητας. Όχι πάντα από αριστερούς, όχι πάντα αριστερές. Εντός όμως της λογικής της λιτότητας μόνο συντηρητικές, μη-αριστερές θεωρίες, προτάσεις και πολιτικές μπορούμε να βρούμε.

• Παπαγιαννόπουλος Σταύρος
 avgi.gr

Η αριστερή λιτότητα

Η δημοσιονομική πολιτική είναι ο κατεξοχήν μηχανισμός αναδιανομής του εθνικού εισοδήματος. Οι φόροι και οι εισφορές αποσπούν εισόδημα από κάποιους, οι δημόσιες δαπάνες το μεταβιβάζουν σε κάποιους άλλους και η διαφορά του πρώτου ποσού από το δεύτερο γίνεται δανεισμός από κάποιους τρίτους.

Παρόλα αυτά η συζήτηση συνήθως επικεντρώνεται στη λογιστική πλευρά του πράγματος, δηλαδή στο ύψος των εσόδων και των δαπανών που καθορίζουν το πρόσημο και το μέγεθος του δημοσιονομικού αποτελέσματος. Έτσι χαρακτηρίζουμε μια δημοσιονομική πολιτική επεκτατική ή περιοριστική ανάλογα με το αν αυξάνει ή μειώνει το έλλειμμα, χωρίς ωστόσο να πολυψάχνουμε τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις. Με το ίδιο σκεπτικό, θεωρούμε τη λιτότητα "κακό πράγμα", λες και το να ξοδεύεις λιγότερα και να εισπράττεις περισσότερα είναι αρνητικό από τη φύση του.

Αυτή η απλούστευση είναι εν μέρει δικαιολογημένη αφενός γιατί η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής επηρεάζει ευθέως την οικονομική δραστηριότητα και αφετέρου γιατί είναι δύσκολο έως αδύνατο να μετρήσει κανείς με ακρίβεια το κόστος και το όφελος επιμέρους ομάδων.

Παρότι λοιπόν σε φυσιολογικές συνθήκες μια κυβέρνηση της Αριστεράς θα υιοθετούσε ένα γενναίο πρόγραμμα δημοσιονομικής επέκτασης, η σημερινή κατάσταση δυσκολεύει τα πράγματα. Με δεδομένο τον αποκλεισμό της χώρας από τις διεθνείς αγορές, μοναδική πηγή χρηματοδότησης του ελλείμματος είναι ο δανεισμός από τους θεσμικούς φορείς της τρόικας στο πλαίσιο μιας πολιτικής συμφωνίας που η κυβέρνηση της Αριστεράς προτίθεται να καταγγείλει.

Αυτοί οι περιορισμοί αναγκάζουν την Αριστερά να σκεφτεί έξω από το παραδοσιακό κεϋνσιανό σχήμα του τύπου "δημοσιονομική επέκταση, μεγέθυνση, απασχόληση". Αντίθετα, πρέπει να αναζητήσει ρεαλιστική διέξοδο εκμεταλλευόμενη τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής πολιτικής και συγκεκριμένα το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να επιτευχθεί ένα δεδομένο λογιστικό αποτέλεσμα, που διαφέρουν ριζικά όσον αφορά την κατανομή του βάρους και του οφέλους στον πληθυσμό.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι η κυβέρνηση της Αριστεράς, θέλοντας να κερδίσει χρόνο, δηλαδή να κρατήσει ανοικτή τη χρηματοδότηση και την τρόικα στο τραπέζι, κάνει έναν "ιστορικό συμβιβασμό" αποδεχόμενη την αναγκαιότητα της δημοσιονομικής σταθεροποίησης. Ταυτόχρονα, καταγγέλλει το Μνημόνιο ως μέσο επίτευξης αυτής της σταθεροποίησης και καταθέτει ένα εναλλακτικό δημοσιονομικό πρόγραμμα που επιτυγχάνει παρόμοια λογιστικά αποτελέσματα με άλλα μέσα. Έχει νόημα μια τέτοια αριστερή λιτότητα; Υπάρχουν τρεις λόγοι που η απάντηση είναι καταφατική.

Πρώτον, παρότι δεν υπάρχουν εγγυήσεις για τη στάση της τρόικας, μια τέτοια κίνηση μπορεί να τη βραχυκυκλώσει στερώντας τη δικαιολογία για άμεση αποχώρηση και διακοπή της χρηματοδότησης. Ειδικά αν το εναλλακτικό πρόγραμμα διαθέτει τεχνική επάρκεια και σοβαρή κοστολόγηση, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να μην ληφθεί υπόψη από τον διεθνή παράγοντα.

Δεύτερον, η ανακατανομή θα λειτουργήσει επεκτατικά με έμμεσο τρόπο αναδιανέμοντας εισόδημα από τα υψηλότερα εισοδήματα στα χαμηλότερα, που έχουν μεγαλύτερη ροπή προς κατανάλωση. Με απλά λόγια, αν ένας φτωχός βρεθεί με ένα χιλιάρικο παραπάνω στην τσέπη, θα το καταναλώσει χωρίς δεύτερη σκέψη, ενώ ο πλούσιος που θα το χάσει είναι μάλλον απίθανο να μειώσει την κατανάλωσή του ισόποσα. Για παράδειγμα η επιβολή υψηλών φορολογικών συντελεστών σε εισοδήματα πάνω από κάποιο επίπεδο ή ένας ειδικός φόρος σε μεγάλες κερδοφόρες επιχειρήσεις μπορούν να συνοδεύσουν μια επαναφορά του αφορολόγητου. Μια τέτοια πολιτική μπορεί να αφήνει αμετάβλητα τα έσοδα ή ακόμα και να τα αυξάνει ενισχύοντας ταυτόχρονα την ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη.

Τρίτον και κυριότερο, ο έλεγχος του προϋπολογισμού δίνει την εξουσία στο πολιτικό υποκείμενο που κυβερνάει να επιλέξει τους κερδισμένους και τους χαμένους μιας δημοσιονομικής προσαρμογής. Πάνω σε αυτή την επιλογή μπορεί να χτίσει κοινωνικές συμμαχίες και να διαμορφώσει φίλους και εχθρούς που θα κρίνουν την πολιτική του επιβίωση. Ούτως ή άλλως, αυτό κάνουν κατά κανόνα όλες οι κυβερνήσεις από καταβολής κοινοβουλευτικού συστήματος.

Αν η κυβέρνηση της Αριστεράς καταφέρει να κερδίσει τη στήριξη των φτωχότερων τμημάτων του πληθυσμού και εξασφαλίσει τουλάχιστον προσωρινά την ουδετερότητα της τρόικας, τότε έχει σοβαρές πιθανότητες να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τους βασικούς εχθρούς της, που δεν είναι άλλοι από την εγχώρια οικονομική μαφία.

*Ο Φραγκίσκος Κουτεντάκης διδάσκει στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης

• Κουτεντάκης Φραγκίσκος
   avgi.gr



Η αριστερή άγνοια κινδύνου

• Κουτεντάκης Φραγκίσκος



Την Τρίτη 9/7 δημοσιεύτηκε στην "Αυγή" το άρθρο «Η λιτότητα δεν είναι αριστερή επιλογή», του ΣταύρουΠαπαγιαννόπουλου, που αποτελούσε απάντηση στο δικό μου άρθρο «Η αριστερή λιτότητα». Εκεί προσπάθησα να προτείνω σε αδρές γραμμές ένα σχέδιο δημοσιονομικής σταθεροποίησης που θα έδινε χρόνο σε μια αριστερή κυβέρνηση, θααναδιένειμε εισόδημα στους φτωχότερους και θα έχτιζε τις βάσεις μιας συμμαχίας μαζί τους.

Στην απάντησή του, ο συγγραφέας θέτει το ερώτημα πολιτικά. Αν ένα πρόγραμμα ισοσκελισμένου ή πλεονασματικού προϋπολογισμού μπορεί να είναι αριστερό. Ο ίδιος απαντάει πως όχι, γιατί λειτουργεί υφεσιακά, περιορίζει την κοινωνική πολιτική και τις υποδομές και χάνεται η μακροχρόνια ανάπτυξη. Έτσι καταλήγει στο συμπέρασμα πως όποιος είναι με τη λογική της λιτότητας είναι συντηρητικός και μη αριστερός. Όπερ έδει δείξαι.

Δυσκολεύομαι ειλικρινά να αντιληφθώ για ποιο λόγο η πρόταση αναδιανομής εισοδήματος από τα υψηλά εισοδήματα στα χαμηλά δεν είναι αριστερή μόνο και μόνο επειδή δεν αυξάνει το έλλειμμα. Ήξερα ότι τα δημοσιονομικά ελλείμματα ήταν χαρακτηριστικό των σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων. Δεν είχα αντιληφθεί όμως ότι έχουν αποκτήσει τόσο ξεχωριστή θέση στις σημαίες και στις καρδιές των αριστερών, ώστε να αποτελούν ελάχιστη προϋπόθεση για να χαρακτηριστεί κάποιος αριστερός ή μη.

Αν είναι έτσι, τότε θα πρέπει να αναλογιστεί κανείς το απλό λογιστικό γεγονός ότι τα ελλείμματα χρειάζονται δανεισμό και οι πηγές είναι περιορισμένες. Αν το πολυπόθητο έλλειμμα δεν βρει πρόθυμους δανειστές, τότε είτε θα πρέπει να εκδοθεί νόμισμα, είτε ο προϋπολογισμός θα ισοσκελιστεί εκ των πραγμάτων. Για να το θέσω διαφορετικά, η κυβέρνηση της Αριστεράς κινδυνεύει να διαχειριστεί μια λιτότητα χωρίς να την έχει επιλέξει.

Από τέτοια προβλήματα δεν μπορεί να απαλλαγεί κανείς καταγγέλλοντας την αριθμητική και αφορίζοντας τις δυσάρεστες λέξεις. Η Αριστερά, αντί να διακατέχεται από το άγχος οριοθέτησης στη βάση αυτοσχέδιων διαχωριστικών γραμμών, θα έπρεπε να προετοιμάζεται με σοβαρότητα για τα δύσκολα καθήκοντα που φιλοδοξεί να αναλάβει διατυπώνοντας προτάσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο και εκπονώντας σχέδια που θα πραγματοποιηθούν. Και επειδή η πραγματικότητα έχει το κακό συνήθειο να είναι συγκεκριμένη, τα σχέδια πρέπει να είναι εξίσου συγκεκριμένα και ρεαλιστικά. Ο καθένας που διαθέτει στοιχειώδη πολιτική αντίληψη μπορεί να καταλάβει ότι δεν υπάρχει αυτόματος πιλότος και ο δρόμος δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα.

Εν κατακλείδι, δεν έχει τίποτα το αριστερό να υποστηρίζει κανείς ότι η αριστερή πολιτική γίνεται μόνο με δανεικά και να αγνοεί τους εξωγενείς οικονομικούς περιορισμούς. Εκτός αν ταυτίσουμε την Αριστερά με την άγνοια κινδύνου.

avgi.gr