Ο πολιτισμός δεν είναι προϊόν, κ. Παναγιωτόπουλε

του Δήμου Χλωπτσιούδη,
δημοσιεύτηκε στο tvxs.gr

Γιούχαραν τον Παναγιωτόπουλο μέλη της ομάδας Μαβίλη σύμφωνα με το ρεπορτάζ σε μία εκρηκτική διαμαρτυρία που μου θύμισε τη μαθητική αντίδραση στην ομιλία του Γεωργίου Παπαδόπουλου στο Καλλιμάρμαρο όταν χειροκροτούσαν ασταμάτητα. Το ενδιαφέρον όμως δεν είναι απλά η αντίδραση. 



Τα σημαντικότερα στοιχεία εμπεριέχονται στην ομιλία του «κόκκινου Πάνου» (sic) και αποκαλύπτουν πώς βλέπει ο νεοφιλελευθερισμός τον πολιτισμό. Ανταγωνιστικότητα, προϊόν, επιχειρηματικότητα, βιομηχανία… 

Από χρόνια βλέπουμε την ιδιωτική πρωτοβουλία να έχει πάρει τον πλήρη έλεγχο του πολιτισμού. Τα αγαθά του πολιτισμού έγιναν προϊόντα προς κατανάλωση. Τα φεστιβάλ βιομηχανοποιήθηκαν και η βιομηχανία του θεάματος είναι πλέον αυτή που επιβάλλει στο καταναλωτικό κοινό τι θα επιλέξει ως θέαμα και ακούσματα.

Η μανία των αγοραπωλησιών και της εμπορευματοποίησης των πάντων έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο παρακμιακής φαυλότητας ώστε ακόμα και ο πολιτισμός ξεπουλιέται. Στη μεταμοντέρνα κουλτούρα, η "κουλτούρα" έχει καταστεί προϊόν καθ’εαυτή: η αγορά έχει γίνει υποκατάστατο του εαυτού της και έχει μετατραπεί σε εμπόρευμα αντίστοιχο με αυτά που κυκλοφορούν μέσα της. Εξάλλου, ο μεταμοντέρνος πολιτισμός έχει ταυτιστεί με την κατανάλωση της εμπορευματοποίησης ως διαδικασίας.

Ο πολιτισμός δεν είναι τίποτε περισσότερο από έναν χώρο επιχειρηματικής δραστηριότητας και ανταγωνιστικού προϊόντος. Αν μη τι άλλο όμως, τούτο τις τελευταίες δεκαετίες το βλέπουμε από κάθε άποψη. Ο Κωστόπουλος, ο πολύς Θέμος και όλα τα προϊόντα που ανασύρθηκαν από το βόθρο του σκυλάδικου δεν είναι αγαθά του ανταγωνισμού;

Για την κανιβαλιστική νεοφιλελεύθερη πτέρυγα της κυβέρνησης στόχος είναι να γεννηθούν νέοι πολιτιστικοί θεσμοί αποκλειστικά διαχειριζόμενοι από την ιδιωτική πρωτοβουλία, νέοι θεσμοί που θα ορίζονται από τους εργολάβους της (υπο)κουλτούρας. Το εφήμερο και το μεταμοντέρνο αναδεικνύονται σε πολιτισμό, και μάλιστα ανταγωνιστικά.

Τα τηλεοπτικά δίκτυα από χρόνια έχουν εισαγάγει την ανταγωνιστικότητα στον πολιτισμό. Άνθρωποι εξευτελίζονται, διαγκωνίζονται και διαγωνίζονται με όρους εμπορικότητας και δημοφιλίας δωρεάν και αποφέροντας τεράστια κέρδη στους διοργανωτές. Και ο πολιτισμός γίνεται αντικείμενο τηλεφωνικών μηνυμάτων υποστήριξης.

Καθημερινά βιώνουμε το βόθρο της μετανεωτερικής τέχνης και την ερημιά της υποκουλτούρας, που μένοντας μακριά από τις λαϊκές ανάγκες προβάλλονται από κάθε μέσο επικοινωνίας. Και δε μιλάμε πια απλά για υποβάθμιση της λαϊκής κουλτούρας, στο εύπεπτο και φτηνής ποιότητας λαϊκίστικο πρότυπο, αλλά για πλήρη εκθεμελίωση όλων όσα απαρτίζουν το λαϊκό στοιχείο τον πολιτισμό. Τα πολιτιστικά δικαιώματα του πολίτη -ως αναπόσπαστο στοιχείο των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων- υποβαθμίζονται συνεχώς.

Όσοι όμως προσανατολιζόμαστε στην αριστερή πλευρά της πολιτικής αντίληψης οφείλουμε να προστατεύσουμε την Τέχνη από τις επιθέσεις του εφήμερου, από την απομόνωση της ριζοσπαστικής συλλογικής σκέψης· να προστατεύσουμε τα έργα της όταν δέχονται οικονομικές επιθέσεις. Οφείλουμε να την βγάλουμε από τη φυλάκιση που της επέβαλε η κουλτούρα του κέρδους και του υποκειμενισμού και να την κάνουμε κτήμα όλων, γιατί τελικά ο οικονομικός έλεγχος σημαίνει και την απόλυτη λογοκρισία.

Οφείλουμε να αποδείξουμε ότι ο πολιτισμός δεν παράγει προϊόντα. Ο πολιτισμός είναι ο πλέον υψηλός δρόμος μετάδοσης μηνυμάτων και συναισθημάτων. Ο εξευτελισμός τους στην λογική του καταναλωτικού αγαθού τον καθιστά αδύναμο να θέσει σε εγρήγορση την κριτική ικανότητα του πολίτη. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το μεταμοντέρνο και το κιτς εισήλθαν σε περιοχές με περιορισμένη τη συλλογική πολιτική και κοινωνική έκφραση, όπου ο ατομισμός και ο αυταρχισμός αποτέλεσαν τις βασικές συνιστώσες απολυταρχικών κοινωνιών.

Ας θυμόμαστε, άλλωστε, ότι η λογοκρισία είναι συνηθέστερη σε περιοχές με ασθενή καλλιτεχνικό λόγο και συντηρητικές πολιτικά, καθώς στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της εμφάνισης νέων ιδεών αντιδρούν με τρόπο ηχηρό, ειδικά όταν μισαλλόδοξες ομάδες αποκτούν τηλεοπτικό βήμα στο όνομα της πολυφωνίας. Από τη στατιστική έρευνα διαπιστώθηκε ότι τα έργα που ιστορικά δημιουργούν προβλήματα στις αρχές είναι εκείνα που έχουν επιρροές είτε από τον μαρξισμό είτε από τον φροϋδισμό, που σε συνδυασμό με την κατάργηση των φορμαλιστικών ορίων θέτουν με άμεσο τρόπο προβλήματα ταυτότητας (εθνικής, ηθικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής). Η καλλιτεχνική πρωτοπορία είναι ωστόσο εκείνη που ανοίγει νέους δρόμους στο μέλλον και γόνιμο διάλογο με την ιστορία.

Ο πολιτισμός είναι μία διαρκής μάχη ανάδειξης των ανθρώπινων συναισθημάτων, τον αγώνα του για ζωή κι ευτυχία. Δεν τεμαχίζεται σε προϊόντα ούτε μπορεί να μπει σε καλούπια οικονομικών θεωριών.