ΒΟΣΝΙΑ:Η εξέγερση που ΑΡΓΗΣΕ!

Πολλοί εξωτερικοί παρατηρητές της εξέγερσης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη αναρωτήθηκαν: γιατί τώρα; Και η απάντηση σχεδόν όλων όσοι πήραν μέρος στις διαδηλώσεις ή όσοι παρακολουθούν από κοντά τα γεγονότα σε αυτή τη χώρα είναι: και πολύ άργησε!

Στη Βοσνία εφαρμόστηκε το πιο ακραίο μοντέλο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού σε συνδυασμό με διάχυτη διαφθορά, σχέσεις οργανωμένου εγκλήματος με τις πολιτικές και οικονομικές “ελίτ” και απόλυτη αλαζονεία και αδιαφορία των τελευταίων για τις βασικές ανάγκες τις πλειοψηφίας του κόσμου.

Τα προβλήματα υπάρχουν εδώ και είκοσι χρόνια: υψηλά ποσοστά ανεργίας (44,5%), ειδικά στους νέους (πάνω από 60%), αλλά και όλο και μεγαλύτερη φτωχοποίηση όσων ακόμα έχουν δουλειά και, από την άλλη, προκλητικά μεγάλα κέρδη των λίγων. Βέβαια, για αρκετά χρόνια μετά το τέλος του πολέμου οι εθνικιστές ηγέτες, ακολουθώντας πιστά τη ρήση “διαίρει και βασίλευε”, είχαν καταφέρει να στρέψουν την οργή προς τα εθνικά ζητήματα. Μετά ακολούθησαν οι υποσχέσεις των πολλαπλών οφελών από την ευρωατλαντική ολοκλήρωση και ίσως αυτή η πλάνη να κρατούσε ακόμα εάν, στο μεταξύ, δεν είχε ξεσπάσει η οικονομική κρίση.

Τα τελευταία πέντε χρόνια περίπου, είχε γίνει σαφές για την πλειοψηφία του κόσμου ότι δεν έχει τίποτα πια να ελπίζει. Το ήξεραν και οι κυβερνώντες, βέβαια, αλλά η απληστία τους δεν είχε όρια και έτσι δεν έκαναν την παραμικρή προσπάθεια ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση των φτωχότερων στρωμάτων. Μόλις πριν από ένα μήνα η εκπρόσωπος της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, Ellen Goldstein, προειδοποίησε ότι η υψηλή ανεργία είναι απειλή για την ειρήνη στη χώρα. Η απάντηση, που προσέφεραν οι διεθνείς οικονομικοί ”ειδικοί” ήταν η γνωστή φόρμουλα: ακόμα περισσότερες μεταρρυθμίσεις.

Ξαφνικά, όμως, “μεταρρυθμίστηκαν” οι κάτοικοι της Βοσνίας και στη θέση των υπάκουων, εθνικά διχασμένων ψηφοφόρων, βγήκαν στους δρόμους οργισμένοι άνθρωποι – άνεργοι, εργαζόμενοι, ακόμα και μαθητές -  ζητώντας όλα εκείνα που σ' αυτά τα μέρη ήταν τόσο καιρό ξεχασμένα: προστασία εργατικών δικαιωμάτων, “κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων που αποκτήθηκαν παράνομα, επιστροφή των εργοστασίων στους εργάτες” και πολλά άλλα.

Πώς ξεκίνησαν όλα

Η εξέγερση, λοιπόν, ξεκίνησε - καθόλου τυχαία - από την πόλη Τούζλα στα βορειοανατολικά της Βοσνίας. Στη διάρκεια του πολέμου η Τούζλα αποτέλεσε έναν από τους πιο σημαντικούς πυρήνες υπεράσπισης πολυεθνικής κοινωνίας και ήταν η μόνη πόλη στην οποία τα εργατικά συνδικάτα λειτούργησαν πραγματικά και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ζωή. Όταν κατέρρευσαν μερικές εταιρίες των οποίων οι ιδιωτικοποίηση δεν ήταν απλά προβληματική, αλλά εγκληματική - όπως δηλώνει στο κροατικό portal H-Alter ο Ένβερ Κάζαζ, καθηγητής πανεπιστημίου και γνωστός πολιτικός αναλυτής – το φιτίλι άναψε και στις 5 Φεβρουαρίου εργάτες, άνεργοι,  νεολαία και βετεράνοι πολέμου κατέβηκαν στους δρόμους.

         Μετά τη βίαιη αστυνομική καταστολή, η εξέγερση εξαπλώθηκε σε όλες τις μεγάλες πόλεις οι οποίες είχαν κάποτε αναπτυγμένη βιομηχανία. Παρ' όλες τις μικρότερες ή μεγαλύτερες διαφορές, σε όλες τις διαδηλώσεις εκφράστηκαν κάποια κοινά αιτήματα, όπως: κοινωνική δικαιοσύνη, επανεξέταση των ιδιωτικοποιήσεων, παραίτηση  της κεντρικής ή/και των τοπικών πολιτικών ηγεσιών.  Παρ' όλο που υπάρχουν προσπάθειες χειραγώγησης και “καπελώματος” από διάφορα κόμματα και πολιτικούς, οι διαδηλωτές κατάφεραν να τους κρατήσουν μακρυά και διαβεβαιώνουν σε όλους τους τόνους ότι η εξέγερση δεν είναι εθνικιστική – π.χ. φορώντας πανό με σύνθημα Πεινάω και στις τρεις γλώσσες, ή ενώνοντας τις τρεις σημαίες μαζί (κροατική, βοσνιακή και σέρβικη).

          Η εξέγερση, όμως, περιορίστηκε στη μία οντότητα τους κράτους, την Ομοσπονδία Βοσνίας και Ερζεγοβίνης (γνωστή ως “Κροατο-Μουσουλμανική Ομοσπονδία”) και κυρίως  στις πόλεις με μουσουλμανική πλειοψηφία. Λόγω έλλειψης πραγματικής επικοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα σε αυτή και την άλλη οντότητα, τη Σερβική Δημοκρατία (Republika Srpska), στην τελευταία οι διαδηλώσεις ήταν λιγοστές και ακολουθήθηκαν από αντιδιαδηλώσεις. Σ' αυτό συνέβαλε σαφώς και η ισχυρή εθνικιστική προπαγάνδα στη Σερβική Δημοκρατία, που ξεχειλίζει  από θεωρίες συνωμοσίας, όπως αυτή που μεταφέρει η εφημερίδα Press RS, ότι οι οργανωτές των διαδηλώσεων στην Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης προμηθεύτηκαν όπλα από το εξωτερικό με σκοπό να τα χρησιμοποιήσουν ενάντια  στους πολίτες της Σερβικής Δημοκρατίας.

         Οι συνωμοτικές θεωρίες διαπερνούν και τον επίσημο πολιτικό λόγο όλων των πολιτικών ελίτ της Σερβικής Δημοκρατίας - είτε ανήκουν στην κυβέρνηση, είτε στην αντιπολίτευση. Προσπαθούν να πτοήσουν τους κατοίκους με τα σενάρια εθνικής κάθαρσης, λέγοντας ότι όλη η εξέγερση είναι κατευθυνόμενη και έχει σαν σκοπό την κατάργηση της σερβικής οντότητας. Όταν αυτά δεν πείθουν, περνάνε σε ανοιχτές απειλές: ο Πρόεδρος της Σερβικής Δημοκρατίας, Μίλοραντ Ντόντικ, από τις πρώτες μέρες δήλωσε ότι η αστυνομία θα απαγορέψει την είσοδο των διαδηλωτών από την Ομοσπονδία Βοσνίας και Ερζεγοβίνης.

         Όλα αυτά, όμως, δείχνουν το φόβο των σερβικών αρχών, γιατί γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι πραγματικές αιτίες της εξέγερσης είναι τα κοινωνικό-οικονομικά  προβλήματα που είναι κοινά σε όλη τη χώρα. Ενδεικτικό της ανησυχίας των αρχών  είναι το περιστατικό από τη Μπανια-Λούκα, όπου σε έναν κάτοικο που διαδήλωνε μόνος του μερικές ημέρες, επιβλήθηκε πρόστιμο γύρω στα 300  ευρώ! 

Οι γείτονες και η διεθνής κοινότητα 

Ο φόβος δεν λείπει ούτε στους γείτονες. Έχοντας συνείδηση των στρατιών ανέργων και νεόπτωχων ως αποτέλεσμα της πιστής εφαρμογής των νεοφιλελεύθερων συνταγών, οι κυβερνήσεις των χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας (με τη βοήθεια των ΜΜΕ και διάφορων πολιτικών αναλυτών) καταβάλουν όλες τις προσπάθειες προκειμένου να αποτρέψουν παρόμοια γεγονότα στο εσωτερικό τους. Μπροστά στη δυνατότητα λαϊκού ξεσηκωμού, ακόμα και Σέρβοι και Κροάτες πολιτικοί δείχνουν αλληλεγγύη με την (μουσουλμανική) ηγεσία της Βοσνίας, επαναλαμβάνοντας τις γνωστές φράσεις περί μη βίαιης επίλυσης των προβλημάτων.

         Βέβαια, αυτό δεν τους εμποδίζει να προσπαθήσουν να βγάλουν κάποια οφέλη απ' όλη την κατάσταση. Ο Κροάτης πρωθυπουργός Ζόραν Μιλάνοβιτς, έσπευσε να επισκεφτεί το Μόσταρ, πρωτεύουσα του καντονιού Χέρτσεγκοβινα-Νέρετβα, “μοιρασμένη” ανάμεσα σε Κροάτες και Μουσουλμάνους. Την ίδια ώρα, ο Σέρβος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Αλεξάνταρ Βούτσιτς (1),  έκανε συνέντευξη τύπου μαζί με τους Μιλόραντ Ντόντικ και Μλάντεν Μπόσνιτς, ηγέτες των δύο μεγαλύτερων κομμάτων της Σερβικής Δημοκρατίας. Αν και ήταν προσεκτικός στις δηλώσεις του, το γεγονός ότι κάλεσε τους Σερβοβόσνιους ηγέτες στο Βελιγράδι, δείχνει την πρόθεση του Βούτσιτς να παρουσιαστεί ως ηγέτης όλων των Σέρβων και να ισχυροποιήσει τη θέση της Σερβίας σε περίπτωση που η διεθνής κοινότητα βάλει μπροστά κάποιο σχέδιο αλλαγών της Συνθήκης του Ντέιτον.

         Ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν αποκλείεται, όχι όμως επειδή η Δύση συνωμοτεί εναντίων Σέρβων, όπως το παρουσιάζουν οι εθνικιστικές. Αυτό που πραγματικά ενοχλεί  τις Βρυξέλλες και τη Ουάσιγκτον είναι ότι η επιβολή της θέλησής τους σε ένα αποκεντρωμένο κράτος δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη και ότι η Ρωσία, μέσω της Σερβικής Δημοκρατίας (και της Σερβίας), χτίζει το δρόμο της επιστροφής της στα Βαλκάνια. Έτσι, οι ίδιες χώρες που επέβαλαν την υπογραφεί της Συνθήκης το 1995 (με την οποία στην ουσία διαμέλισαν τη Βοσνία), τώρα υποδεικνύουν τα πολλαπλά προβλήματα στην εφαρμογή της.

          Μάλιστα, ο Ύπατος Έκπρόσωπος της διεθνούς κοινότητας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βαλέντιν Ίντσκο, είπε ότι σε περίπτωση που η κατάσταση στη Β-Ε κλιμακωθεί, μπορεί να σταλθούν εκεί οι ευρωπαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις – αν και μετά προσπάθησε να υποβαθμίσει τη δήλωσή του. 

Η καταστολή και οι πιέσεις

Όπως ήταν αναμενόμενο, τα μεγάλα ΜΜΕ ασκούν τεράστια πίεση για να  τρομοκρατήσουν  τους κατοίκους. Στη δημοσιότητα βγαίνουν  συνέχεια οι πληροφορίες για τις ζημιές που προκλήθηκαν, ενώ λείπουν σοβαρές αναλύσεις  σχετικά με τα αίτια της εξέγερσης. Για παράδειγμα, εδώ και μέρες τα μίντια μιλάνε για την καταστροφή του Κρατικού Αρχείου, και κρύβουν το γεγονός ότι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες ώστε η φωτιά να περιοριστεί στα γραφεία και μ' αυτό τον τρόπο έσωσαν το 99% του υλικού[2].

         Μερικοί δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν οποιοδήποτε ψέμα, προκειμένου να μαυρίσουν τις διαδηλώσεις. ¨Όπως μας λέει ο Ντάμιρ Μπέριλο, πολιτικός ακτιβιστής και ερευνητής στο ειδησεογραφικό πόρταλ Istinomjer, το περασμένο Σάββατο, τέσσερις πολιτικοί  έδωσαν στη δημοσιότητα λάθος πληροφορία ότι στους διαδηλωτές βρέθηκαν 12 κιλά ναρκωτικά. Επίσης, στην προσπάθεια να δημιουργηθούν εντάσεις μεταξύ των εθνοτήτων, ο Μπάκιρ Ιζετμπέγκοβιτς, μέλος του τριμελούς Προεδρείου της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης δήλωσε πως έχει “πληροφορίες” ότι το κτήριο του Προεδρείου έκαψαν Σέρβοι χούλιγκαν από το ανατολικό Σεράγεβο, κάτι που είναι απόλυτα αναληθές. 

         Εννοείται πως όλα τα κανάλια και οι εφημερίδες της ευρύτερης περιοχής  πλημμύρισαν από διάφορους πολιτικούς, δημοσιογράφους κι αναλυτές που “καταλαβαίνουν ότι ο λαός αντιμετωπίζει προβλήματα” αλλά, τον συμβουλεύουν να τα λύσει με “ειρηνικές διαδηλώσεις”, κι ακόμα καλύτερα, στις εκλογές. Ξεχνάνε, βέβαια, ότι ο ο λαός έκανε υπομονή επί είκοσι χρόνια αλλά οι πολιτικοί είχαν κλειστά τ' αυτιά τους – ενώ με τις πρώτες εκρήξεις στους δρόμους, ξαφνικά άρχισαν να ακούνε τα λαϊκά αιτήματα. 

Η σημασία και οι κίνδυνοι  

Στο μεταξύ, μεγάλος αριθμός διανοούμενων και συγγραφέων από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο έχουν υπογράψει επιστολή υποστήριξης στους Βόσνιους διαδηλωτές, ανάμεσά τους οι: Νόαμ Τσόμσκι, Ταρίκ Αλί, Φράνκο Μπερ, Σλάβοϊ Ζίζεκ, Βλάντιμιρ Αρσενίγιεβιτς κ.ά.

         Μέχρι στιγμής, παραιτήθηκαν τέσσερις πρόεδροι τοπικών κυβερνήσεων και 43 υπουργοί.  Από την ένατη μέρα και μετά, οι διαδηλώσεις είναι λιγότερο μαζικές, ωστόσο σε αρκετές πόλεις οργανώθηκαν συνελεύσεις. Μετά τη συνάντηση των εκπροσώπων των διαδηλωτών στο Σεράγεβο με τον πρωθυπουργό της “Κροατο-Μουσουλμανικής Ομοσπονδίας”, Νέρμιν Νίκσιτς, αποφασίστηκε fast-track αλλαγή του εκλογικού νόμου με σκοπό τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών. Επιπλέον, θα φτιαχτεί μια λίστα των εταιριών για τις οποίες υπάρχουν υποψίες ότι ιδιωτικοποιήθηκαν παράνομα.

         Από την άλλη, ανησυχία προκαλεί η απόφαση του Τοπικού Συμβουλίου του καντονιού Σεράγεβο να προμηθευτεί πρόσθετο εξοπλισμό για την αστυνομία, ανάμεσα στα άλλα και 10.000 πλαστικές σφαίρες.

         Οι προσδοκίες μου έχουν ήδη ξεπεραστεί, λέει ο Ντάμιρ Μπέριλο, από τη στιγμή που οι πολίτες οργανώθηκαν σε συνελεύσεις. Στην Τούζλα, μάλιστα, υιοθετήθηκαν όλα τα αιτήματα της συνέλευσης. Αυτό που έχει σημασία τώρα είναι και σε άλλες πόλεις να καθοριστούν με σαφήνεια τα αιτήματα, ώστε να τοποθετηθούν οι βάσεις για τη συνέχεια του αγώνα μας. 

          Το μείζον ζήτημα σ' αυτή τη φάση είναι αυτή η κοινωνική εξέγερση να μην επηρεαστεί από τα εθνικιστικά κόμματα. Η έλλειψη αριστερών κομμάτων κάνει τη μάχη πολύ πιο δύσκολη και μακρόχρονη. Όμως, το γεγονός και μόνο ότι στη Βοσνία ξεκίνησε ένας συνειδητός, ταξικός αγώνας, έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία για όλη την περιοχή.

[1]     Ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς είναι τυπικά “πρώτος αντιπρόεδρος της σερβικής κυβέρνησης”, στην ουσία, όμως, είναι ο πιο ισχυρός πολιτικός της χώρας και, σύμφωνα με τις προβλέψεις, ο νικητής των ερχόμενων εκλογών.

[2]     http://www.h-alter.org

Σιμόν Αργυράκου

πηγή: Εποχή