ΠΑΣΟΚ: Καλά σαράντα;

Για το βιβλίο των Κώστα Ελευθερίου και Χρύσανθου Τάσση, “ΠΑΣΟΚ: Η άνοδος και η πτώση (;) ενός ηγεμονικού κόμματος” (Σαββάλας, 2013) 

Το φθι­νό­πω­ρο του 1974 η ελ­λη­νι­κή πο­λι­τι­κή σκη­νή, που ξα­να­στη­νό­ταν με την πρω­το­βου­λία της νεό­τευ­κτης Νέ­ας Δη­μο­κρα­τίας σε ρή­ξη ως έ­να βαθ­μό με το προ­δι­κτα­το­ρι­κό κα­θε­στώς, θα φι­λο­ξε­νού­σε έ­να νέο φο­ρέα πο­λι­τι­κής δρά­σης, που τό­σο η δε­ξιά και το α­κό­μη ε­κλο­γι­κά πα­ρα­δο­σια­κό κέ­ντρο ό­σο κι η α­ρι­στε­ρά ό­λων των εκ­δο­χών θα ή­θε­λαν να έ­παι­ζε ρό­λο κο­μπάρ­σου. Όμως, θα στρογ­γυ­λο­κα­θό­ταν και θα α­παι­τού­σε φορ­τι­κά να παί­ξει τον πρώ­το ρό­λο. Και τα κα­τά­φε­ρε. Το 1977 θα κέρ­δι­ζε το χει­ρο­κρό­τη­μα και το «βρα­βείο κοι­νού», δη­λα­δή το ρό­λο της α­ξιω­μα­τι­κής α­ντι­πο­λί­τευ­σης και το 1981 θα έ­παι­ζε και τον πρώ­το ρό­λο και θα διεκ­δι­κού­σε το ρό­λο σκη­νο­θέ­τη, σε­να­ριο­γρά­φου, σκη­νο­γρά­φου κ.λπ.

Η α­μή­χα­νη α­ρι­στε­ρά, κοι­νο­βου­λευ­τι­κή και ε­ξω­κοι­νο­βου­λευ­τι­κή, α­να­νεω­τι­κή και δογ­μα­τι­κή, πα­ρα­κο­λου­θού­σε ά­ναυ­δη και α­νί­κα­νη να κα­τα­λά­βει τι γι­νό­ταν. Από πού προέ­κυ­ψε έ­να κόμ­μα-κί­νη­μα που θα της «έ­κλε­βε» τα αι­τή­μα­τα και τα συν­θή­μα­τα, εν­σω­μα­τώ­νο­ντάς τα στην πε­ρι­βό­η­τη «Δια­κή­ρυ­ξη της 3ης Σε­πτέμ­βρη», και θα κα­θί­στα­το «κυ­ρίαρ­χο κόμ­μα» στο ελ­λη­νι­κό κομ­μα­τι­κό σύ­στη­μα;. Για­τί η α­ρι­στε­ρά έ­χα­νε το έ­να ρα­ντε­βού με την Ιστο­ρία με­τά το άλ­λο και ο κό­σμος της προ­τι­μού­σε έ­να «αρ­χη­γι­κό» και «λαϊκι­στι­κό» ΠΑ­ΣΟ­Κ;
Το ΠΑ­ΣΟ­Κ, λοι­πόν, βα­σί­στη­κε στην α­δυ­να­μία της α­ρι­στε­ράς και στην προ­τί­μη­ση που του έ­δει­ξε ο λαϊκός – ερ­γα­τι­κός κό­σμος πι­στεύο­ντας ό­τι θα ε­πέλ­θει ε­πι­τέ­λους η «αλ­λα­γή» και το γκρέ­μι­σμα του κρά­τους της δε­ξιάς μα­ζί με την α­πο­κα­τά­στα­ση των ει­σο­δη­μά­των της μι­σθω­τής ερ­γα­σίας α­πό το στά­σι­μο πλη­θω­ρι­σμό και τη μείω­ση της α­νερ­γίας, που εί­χε αυ­ξη­θεί λό­γω της πε­τρε­λαϊκής κρί­σης. Αυ­τή η τε­λευ­ταία, μα­ζί με την κα­κο­δια­χεί­ρι­ση, ε­πέ­φε­ρε το κλεί­σι­μο ο­λό­κλη­ρων βιο­μη­χα­νι­κών ε­γκα­τα­στά­σεων, των «προ­βλη­μα­τι­κών ε­πι­χει­ρή­σεων».
Πα­ράλ­λη­λα, το ΠΑ­ΣΟΚ έ­χο­ντας βά­λει πλώ­ρη για την κυ­βερ­νη­τι­κή ε­ξου­σία α­να­δια­τάσ­σει την ορ­γά­νω­ση και δια­μορ­φώ­νει κα­τάλ­λη­λα τον πο­λι­τι­κό λό­γο του ώ­στε να ε­ξε­λι­χθεί σε πο­λυ­συλ­λε­κτι­κό κόμ­μα. Από το 1974 ως το 1981, το ΠΑ­ΣΟΚ διέ­τρε­ξε τον ι­στο­ρι­κό πο­λι­τι­κό χρό­νο που τα κλα­σι­κά σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κά κόμ­μα­τα διά­νυ­σαν σε πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πό έ­ναν αιώ­να. Με­τε­ξε­λί­χθη­κε α­πό κόμ­μα στε­λε­χών (1974) σε κόμ­μα μα­ζών και, βαί­νο­ντας προς το θρίαμ­βο του 1981, σε πο­λυ­συλ­λε­κτι­κό, εν­σω­μα­τώ­νο­ντας στις γραμ­μές του α­ντα­γω­νι­στι­κά κοι­νω­νι­κά συμ­φέ­ρο­ντα.

Το μα­ζι­κό κόμ­μα του κρά­τους

Από το ση­μείο αυ­τό και πέ­ρα το ΠΑ­ΣΟΚ γί­νε­ται το μα­ζι­κό «κόμ­μα του κρά­τους» και οι­κο­δο­μεί το κομ­μα­τι­κό σύ­στη­μα-καρ­τέλ. Όλες αυ­τές οι με­τα­βο­λές δη­μιουρ­γού­σαν, ό­πως ή­ταν λο­γι­κό, δια­φο­ρε­τι­κές ε­σω­τε­ρι­κές «α­ντι­πο­λι­τεύ­σεις» α­ρι­στε­ρής δια­μαρ­τυ­ρίας, που στις πε­ρισ­σό­τε­ρες πε­ρι­πτώ­σεις α­πο­μο­νώ­νο­νταν, εν ο­νό­μα­τι της προ­σμο­νής της κυ­βερ­νη­τι­κής αλ­λα­γής και της δια­τή­ρη­σης της κυ­βέρ­νη­σης της αλ­λα­γής. Κοι­νός ι­δε­ο­λο­γι­κός πα­ρο­νο­μα­στής των δια­φω­νού­ντων ή­ταν η Δια­κή­ρυ­ξη της 3ης Σε­πτέμ­βρη. Η μα­ζι­κό­τε­ρη αμ­φι­σβή­τη­ση ή­ταν η δη­μιουρ­γία της ΣΣΕ­Κ, κα­θώς ε­πρό­κει­το για σύ­γκρου­ση με α­ντι­κεί­με­νο την α­κο­λου­θη­τέα κυ­βερ­νη­τι­κή πο­λι­τι­κή το 1985: με την έ­ναρ­ξη της δεύ­τε­ρης θη­τείας το κυ­βερ­νη­τι­κό ΠΑ­ΣΟΚ εί­χε αρ­χί­σει να υ­πη­ρε­τεί πλέ­ον το κρά­τος και ό­χι την κοι­νω­νία.
Η ρή­ξη του ΠΑ­ΣΟΚ με την κοι­νω­νι­κή του βά­ση δεν ή­ταν ευ­θύ­γραμ­μη. Οι γε­νιές των με­λών και ο­πα­δών του ΠΑ­ΣΟΚ που προσ­δο­κού­σαν «τις κα­λύ­τε­ρες μέ­ρες» (σύν­θη­μα του ΠΑ­ΣΟΚ στις ε­κλο­γές του 1985), δεν έλ­κο­νταν α­πό την α­να­πο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα της δια­σπα­σμέ­νης α­ρι­στε­ράς και την α­πει­λη­τι­κή ε­πα­νεμ­φά­νι­ση της μη­τσο­τα­κι­κής ΝΔ που δή­λω­νε α­νοι­χτά ό­τι θα ε­πι­βά­λει νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη πο­λι­τι­κή α­κυ­ρώ­νο­ντας τις ό­ποιες κοι­νω­νι­κές κα­τα­κτή­σεις της πε­ριό­δου 1981-1985. Γι’ αυ­τό και το ΠΑ­ΣΟ­Κ, πα­ρά το λε­γό­με­νο «βρώ­μι­κο ’89», κα­τά­φε­ρε να α­ντέ­ξει στις τρεις συ­νε­χό­με­νες ε­κλο­γι­κές α­να­με­τρή­σεις και να ε­πα­νέλ­θει θριαμ­βευ­τι­κά στις ε­κλο­γές του 1993 με­τά α­πό τις σκλη­ρές κοι­νω­νι­κές και πο­λι­τι­κές συ­γκρού­σεις, ει­δι­κά του τε­λευ­ταίου έ­τους προ­τού κα­ταρ­ρεύ­σει η νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη κυ­βέρ­νη­ση της ΝΔ. Όμως, η ε­πά­νο­δος στην κυ­βερ­νη­τι­κή θη­τεία δεν εί­χε τον ί­διο χα­ρα­κτή­ρα σε σχέ­ση με το 1981.
Η α­νά­γκη της προ­σαρ­μο­γής της οι­κο­νο­μίας στη βά­ση της πο­λι­τι­κής της Συμ­φω­νίας του Μάα­στρι­χτ ο­δη­γού­σε σε ο­δυ­νη­ρές με­ταλ­λά­ξεις της πο­λι­τι­κής φυ­σιο­γνω­μίας του ΠΑ­ΣΟΚ που θα ε­μπε­δώ­νο­νταν με­τά την α­νά­λη­ψη της πρω­θυ­πουρ­γίας και της προ­ε­δρίας του κόμ­μα­τος α­πό τον «εκ­συγ­χρο­νι­στή» Κ. Ση­μί­τη με τη βοή­θεια των τε­χνο­κρα­τι­κών στε­λε­χών και την κρί­σι­μη υ­πο­στή­ρι­ξή του α­πό το συν­δι­κα­λι­στι­κό σώ­μα του ΠΑ­ΣΟΚ (συ­νέ­βα­λε και με την ά­νο­δο με­λών του σε κυ­βερ­νη­τι­κά α­ξιώ­μα­τα).

Πο­λύ μα­κριά α­πό την κοι­νω­νία

Όμως, οι τα­ξι­κές κοι­νω­νι­κές συ­γκρού­σεις που α­κο­λού­θη­σαν (2000, γε­νι­κές α­περ­γίες για το Ασφα­λι­στι­κό) έ­δει­ξαν κα­θα­ρά ό­τι το ΠΑ­ΣΟΚ ως κόμ­μα του κρά­τους ή­ταν πια πο­λύ μα­κριά α­πό την κοι­νω­νία και τις δια­θέ­σεις της. Η ήτ­τα του 2003 ε­πι­ση­μο­ποίη­σε αυ­τή τη ρή­ξη. Η α­πό­πει­ρα του Γ. Πα­παν­δρέ­ου να συμ­μα­ζέ­ψει τα α­συμ­μά­ζευ­τα, προ­σπα­θώ­ντας να συμ­βο­λί­σει τη σύ­ζευ­ξη του πα­λιού (ΠΑ­ΣΟΚ της δε­κα­ε­τίας του ’80) με το νέο («συμ­με­το­χι­κή δη­μο­κρα­τία»), ο­δη­γή­θη­κε εκ των πραγ­μά­των σε α­διέ­ξο­δα που ο­δή­γη­σαν στη νέα ήτ­τα.
Η εμ­φά­νι­ση του Ε. Βε­νι­ζέ­λου το βρά­δυ της ε­κλο­γι­κής ήτ­τας του 2007 έ­δει­ξε ό­τι ε­τοι­μα­ζό­ταν ε­φε­δρι­κή κα­τά­στα­ση που θα χρη­σί­μευε στο κυ­ρίαρ­χο μπλοκ ε­ξου­σίας, κα­θώς τα ση­μά­δια της ε­περ­χό­με­νης οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης ή­ταν ο­ρα­τά και η Νέα Δη­μο­κρα­τία θα έ­χα­νε «πα­νη­γυ­ρι­κά» την κυ­βερ­νη­τι­κή ε­ξου­σία έ­χο­ντας στην πλά­τη της την πρώ­τη μα­ζι­κή ε­ξέ­γερ­ση του Δε­κέμ­βρη του 2008.
Το 2009, λοι­πόν, το ΠΑ­ΣΟΚ πα­ρα­λαμ­βά­νει την κυ­βέρ­νη­ση και την «καυ­τή πα­τά­τα». Εξαν­τλεί πο­λύ γρή­γο­ρα τα α­πο­θέ­μα­τα πο­λι­τι­κής και κοι­νω­νι­κής δύ­να­μης που δια­θέ­τει α­πό χρό­νια, ως πο­λι­τι­κός Ια­νός, τό­σο λό­γω της πρόσ­δε­σής του στο κρά­τος ό­σο και της διαρ­κούς α­να­νέω­σης της στή­ρι­ξής του α­πό τις α­νερ­χό­με­νες κοι­νω­νι­κές τα­ξι­κές με­ρί­δες, αλ­λά και α­πό ευ­ρέα ερ­γα­τι­κά-λαϊκά στρώ­μα­τα που το χρη­σι­μο­ποιού­σαν ως «α­πο­κού­μπι» κό­ντρα στις α­κραίες νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες πο­λι­τι­κές.
Η ε­πι­τά­χυν­ση του πο­λι­τι­κού χρό­νου με­τα­ξύ της υ­πο­γρα­φής του πρώ­του μνη­μο­νίου και της συμ­φω­νίας της 26ης Οκτω­βρίου 2011 ή­ταν μοι­ραία για το πα­παν­δρεϊκό ΠΑ­ΣΟ­Κ, ο­δη­γώ­ντας το σε σπα­σμω­δι­κές α­ντι­δρά­σεις α­πέ­να­ντι στην ο­λοέ­να και ε­ντει­νό­με­νη α­γα­νά­κτη­ση του ί­διου του κό­σμου που δε­χό­ταν τη μία νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη πο­λι­τι­κή ε­πί­θε­ση με­τά την άλ­λη α­πό τα πο­λι­τι­κά κέ­ντρα της τρόι­κας και της κυ­βέρ­νη­σης, με α­πο­τέ­λε­σμα την πλή­ρη κα­τάρ­ρευ­ση του κυ­βερ­νη­τι­κού ΠΑ­ΣΟΚ. Η 28η Οκτω­βρίου βιώ­θη­κε ως Βα­τερ­λό του ΠΑ­ΣΟ­Κ, ό­ταν οι ε­πί­ση­μες αρ­χές ε­ξα­φα­νί­στη­καν α­πό προ­σώ­που γης κα­θώς οι ε­ξε­γερ­μέ­νοι πο­λί­τες πή­ραν τις πα­ρε­λά­σεις στα χέ­ρια τους. Από ε­κεί και πέ­ρα, και με τον Ε. Βε­νι­ζέ­λο στην προ­ε­δρία του, άρ­χι­σε η κα­τάρ­ρευ­ση του ΠΑ­ΣΟΚ ό­χι μό­νο ως «κόμ­μα καρ­τέλ», αλ­λά και ως «α­πο­κού­μπι». Προ­σω­ρι­νά παί­ζει το ρό­λο του «κόμ­μα­τος-μπα­λα­ντέ­ρ-εκ­βια­στή», για να παί­ζει παι­χνί­δι ε­ξου­σίας μο­λο­νό­τι δεν έ­χει πια τη δύ­να­μη των μα­ζών με το μέ­ρος του. Ίσως εί­ναι νω­ρίς να θεω­ρού­με ε­ντε­λώς «τε­λειω­μέ­νο» το ΠΑ­ΣΟΚ.

Συ­ναρ­πα­στι­κή(;) σύ­γκρου­ση

Αυ­τή η τε­λευ­ταία ε­πι­σή­μαν­ση συμ­βο­λί­ζε­ται με το ε­ρω­τη­μα­τι­κό που έ­βα­λαν οι Ελευ­θε­ρίου και Τάσ­σης στον τίτ­λο του βι­βλίου τους. Οι συγ­γρα­φείς α­σχο­λού­νται πρώ­τα-πρώ­τα με την ορ­γά­νω­ση του ΠΑ­ΣΟΚ α­πό την ί­δρυ­σή του ως τη ση­με­ρι­νή του κα­χε­ξία. Κα­τα­λα­βαί­νω πως θα ξε­νί­σει ό­σους/ες βρί­σκουν βα­ρε­τή την ε­να­σχό­λη­ση με τα ορ­γα­νω­τι­κά -που ση­μαί­νει κα­τα­στα­τι­κά, νο­μι­κι­σμός φορ­μα­λι­σμός και ό­λα τα τα­πει­νά κα­θή­κο­ντα της έ­ρευ­νας αυ­τής. Σκε­φτεί­τε, ό­μως, τις μά­χες που δί­νο­νται για την πα­ρα­μι­κρή δια­τύ­πω­ση μιας υ­πο­πα­ρα­γρά­φου αλ­λά και για μεί­ζο­νος ση­μα­σίας δια­κυ­βεύ­μα­τα, ό­πως οι συ­νι­στώ­σες ή οι τά­σεις. Δεν εί­ναι συ­ναρ­πα­στι­κές; Ή θυ­μη­θεί­τε τη σύ­γκρου­ση με α­ντι­κεί­με­νο τους φί­λους και τα μέ­λη, που στο ΠΑ­ΣΟΚ διαρ­κεί ή­δη α­πό το 1990, ό­πως μας θυ­μί­ζουν οι συγ­γρα­φείς. Δεύ­τε­ρον, μας δί­νουν, έ­στω και πιο «μα­ζε­μέ­να», τις κά­θε φο­ρά με­ταλ­λα­γές των πο­λι­τι­κών που ά­σκη­σε το ΠΑ­ΣΟΚ εί­τε στην κυ­βέρ­νη­ση εί­τε στην α­ντι­πο­λί­τευ­ση και το πο­λι­τι­κό-κοι­νω­νι­κό και οι­κο­νο­μι­κό πλαί­σιο της κά­θε ε­πο­χής. Τρί­τον, δεν εί­ναι έ­να δο­κί­μιο που κλεί­νε­ται στα εγ­χώ­ρια δε­δο­μέ­να, κα­θώς ε­ντάσ­σει την ά­νο­δο και κά­θο­δο της δύ­να­μης και της ε­πιρ­ροής του ΠΑ­ΣΟ­Κ, δη­λα­δή το πλά­τος και βά­θος της κοι­νω­νι­κής κι­νη­το­ποίη­σης που ε­πι­τύγ­χα­νε, στο πλαί­σιο του γε­νι­κό­τε­ρου ευ­ρω­παϊκού γί­γνε­σθαι και των ε­ξε­λί­ξεων της διε­θνούς σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τίας. 

Θα­νά­σης Τσα­κί­ρης

πηγή: Εποχή