Βασικές αρχές της μαρξιστικής φιλοσοφίας

Της Μάγδας Ρουμανέα *

αναδημοσίευση από την brigada.gr

Ο Μαρξιστικός Χώρος Μελέτης και Ερευνών (ΜΑΧΩΜΕ) διοργανώσε το διάστημα 26/9 έως 14/11 έναν πρώτο κύκλο σεμιναρίων μαρξιστικής θεωρίας.

Στόχος των επτά (7) σεμιναρίων που διεξήχθησαν ήταν η γνωριμία της νεολαίας με τις θεμελιώδεις αρχές και έννοιες της Μαρξιστικής Θεωρίας (ζητήματα φιλοσοφίας και πολιτικής οικονομίας), την ιστορία του εργατικού κινήματος καθώς και η μελέτη ζητημάτων στρατηγικής και τακτικής του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος από την οποία μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα, 





χρήσιμα για την οργάνωση της ανατροπής σε προοδευτική-σοσιαλιστική κατεύθυνση της σημερινής θλιβερής μνημονιακής πραγματικότητας στη χώρα μας.

Δημοσίευση των εισηγήσεων πάνω στις οποίες στηρίχθηκε αυτός ο κύκλος σεμιναρίων, απο την brigada.gr

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΑΡΞΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (μέρος 1ο)

Εισαγωγή

Η Φιλοσοφία ως μια από τις μορφές της κοινωνικής συνείδησης για πρώτη φορά διαμορφώθηκε στη δουλοκτητική κοινωνία. Η εμφάνιση της φιλοσοφίας την περίοδο αυτή βρίσκεται σε εμβρυακή κατάσταση μιάς και στην πρωτόγονη κοινωνία ο άνθρωπος μη έχοντας ακόμα καμιά επιστημονική αντίληψη για την διάπλαση του ανθρώπινου οργανισμού, για τις αιτίες του θανάτου και άλλα, κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι η σκέψη και η αίσθηση είναι μια δράση κάποιας ιδιαίτερης αρχής. Στην πορεία όμως της γνώσης του κόσμου ο οποίος τον περιβάλλει, ο άνθρωπος άρχισε να αντιλαμβάνεται την αντικειμενική πραγματικότητα οτι δηλαδή διάφορα πράγματα έχουν κοινά γνωρίσματα.

1. Το αντικείμενο της Φιλοσοφίας και ο Μαρξισμός

Αυτή η ικανότητα του ανθρώπινου πνεύματος για γενίκευση συνέβαλλε όπως γράφει ο Λένιν «να ξεπεταχτεί η φαντασία από τη ζωή και να μετατραπεί η γενική έννοια σε φαντασία». Η γενική έννοια ανακλά την αντικειμενική πραγματικότητα. Και η φιλοσοφική κατηγορία η οποία δηλώνει την αντικειμενική πραγματικότητα είναι η ύλη. Γράφει ο Λένιν στα (άπαντα,Τ.18,σελ.131), «Υλη είναι φιλοσοφική κατηγορία η οποία δηλώνει την αντικειμενική πραγματικότητα,η οποία γίνεται αντιληπτή στον άνθρωπο μέσω των αισθήσεων, η οποία αντιγράφεται,φωτογραφίζεται, απεικονίζεται απο τις αισθήσεις μας και υπάρχει ανεξάρτητα από αυτές». Η ύλη είναι το άπειρο πλήθος όλων των αντικειμένων και των συστημάτων τα οποία υπάρχουν στον κόσμο,το υπόστρωμα κάθε ιδιότητας, σύνδεσης σχέσης και μορφής της κίνησης.

Οι αρχαίοι Έλληνες, όπου αναμεσά τους συναντάμε τους πιο μεγάλους στοχαστές που γνώρισε η ιστορία όπως ο Ηράκλειτος, ο Δημόκριτος, ο Επίκουρος, ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων και άλλοι, λέγοντας φιλοσοφία εννοούσαν την αγάπη προς τη μάθηση, προς την γνώση. «Γνώση του κόσμου αλλά και του ανθρώπου»,όπως γράφει και ο Ντεκάρτ στο έργο του «περί μεθόδου». Αυτή όμως η γνώση, μας δίνει τη δυνατότητα να καθορίζουμε ωρισμένους νόμους και κανόνες για την συμεριφορά μας μέσα στο γίγνεσθαι και μας βοηθά να έχουμε μια πιο σίγουρη στάση μέσα στη ζωή. Ο σοφός τότε, ήταν ο άνθρωπος ο οποίος αντιμετώπιζε τα πράγματα, τα γεγονότα ανάλογα με ωρισμένους κανόνες οι οποίοι βασίζονταν στη γνώση του κόσμου και του ανθρώπου. Ο όρος φιλοσοφία καθιερώθηκε εκείνη ακριβώς την εποχή γιατί ανταποκρινόταν στις ανάγκες της ανθρώπινης φύσης για σοφία.Έχει λάβει ο όρος φιλοσοφία πολλά και διαφορετικά περιεχόμενα, πολλές και διαφορετικές έννοιες, οι οποίες δίνονται και καθορίζονται ανάλογα από πια θέση γίνεται η θεώρηση του κόσμου.Το πιό αποδεκτό περιεχόμενο,η πιό αποδεκτή έννοια είναι ότι η φιλοσοφία αποτελεί μορφή της κοινωνικής συνείδησης, ασχολείται με την διδασκαλία της γνώσης για τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο,την επιστήμη των γενικών νόμων ανάπτυξης της φύσης,της κοινωνίας και της νόησης.

Η φιλοσοφία μελετά και επεξεργάζεται ένα γενικό σύστημα αντιλήψεων για τον κόσμο και τη θέση του ανθρώπου σε αυτόν.Μελετά την γνωστική,την αξιακή,την κοινωνική,την πολιτική,την ηθική και την αισθητική σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο. Η φιλοσοφία βασίζεται στη γνώση η οποία αντιπαρατίθεται στην τυφλή πίστη. Η γέννηση της φιλοσοφικής σκέψης είναι η αρχή της πάλης της γνώσης με την πίστη. Η φιλοσοφία είναι ένας προνομιακός τόπος για να βλέπουμε πως εξελίσονται οι πολιτισμοί διαφυλάσσοντας την αποκτημένη κληρονομιά τους, θέτοντας ταυτόχρονα και νέα ερωτήματα,είναι ένα υπόδειγμα συνδιαλλαγής ανάμεσα στη συνέχεια και στην ασυνέχεια. Η φιλοσοφία, ακόμη υποδεικνύει την αναμέτρηση της πεποίθησης πολιτικής, ηθικής, με τα εργαλεία της κριτικής. Εκπαίδευση στην κρίση σημαίνει εκπαίδευση στην κριτική των άλλων και του εαυτού μας.

Ο λόγος της φιλοσοφίας δεν είναι περιφερειακός, εθνικός ή ηπειρωτικός αλλά διεθνής.Τα αληθινά φιλοσοφικά προβλήματα τείνουν να απευθύνονται σε όλους τους ανθρώπους. Η ιδέα των «δικαιωμάτων του ανθρώπου» είναι μια χαρακτηριστική εφαρμογή αυτής της αρχής. Η φιλοσοφία με τα ερωτηματά της ανοίγει ένα ορίζοντα οικουμενικότητας (π.χ. Διαφωτισμός, Σοσιαλισμός). Αυτή η οικουμενικότητα συγκεκριμενοποιείτται στην τέχνη της επιχειρηματολογίας. Η φιλοσοφία μπορεί να απευθύνεται σε μια διεθνή κοινή γνώμη, όχι μόνο επειδή τα ερωτήματα τα οποία θέτει, τίθενται από κάθε άνθρωπο,αλλά επειδή δουλεύει με έννοιες και η τέχνη της επιχειρηματολογίας δεν είναι μια τοπική ή εθνική τέχνη. Πρέπει ένα επιχείρημα να είναι ιδεατά κατανοητό από όλους τους ανθρώπους και αυτό θα γίνει μέσω του οικουμενικού δικαιώματος της συμμετοχής στη συζήτηση, στην επιχειρηματολογία. Η φιλοσοφία συμβάλλει στη διαδικασία της εκπαίδευσης του πολίτη με αφετηρία την κριτική λειτουργία της, επειδή τα δημοκρατικά πολιτεύματα βασίζονται στην συμμετοχή στη συζήτηση, στην επιχειρηματολογία -μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της φιλοσοφίας- όπου με προσοχή δεχόμαστε τα επιχειρήματα του άλλου και απαντάμε στο ερώτημα «ποιοι είναι οι λόγοι οι οποίοι σε κάνουν να πιστεύεις αυτό που πιστεύεις;».

Γράφει ο Λένιν: «Μπροστά στον άνθρωπο υπάρχει ένα δίχτυ από φαινόμενα της φύσης. Ο ενστικτώδης άνθρωπος, ο άγριος, δεν ξεχωρίζει τον εαυτό του από την φύση. Ο συνειδητός άνθρωπος ξεχωρίζει τον εαυτό του από τη φύση, ότι η φύση υπάρχει έξω από εμάς και εκτός από εμάς», αυτό αποτελεί τον σπουδαιότερο σταθμό στην εξέλιξη της συνείδησης του ανθρώπου». (Λένιν: Φιλοσοφικά τετράδια σελ.67).

Σε αυτό το πλαίσιο η Μαρξική φιλοσοφία με την εμφάνισή της κατά τη δεκαετία του 1840 έδωσε επιστημονική απάντηση στα ερωτήματα τα οποία πρόβαλε ολόκληρη η πορεία ανάπτυξης της κοινωνικής πρακτικής καθώς και την λογική της κίνησης της ανθρώπινης σκέψης. Ο Ένγκελς στο έργο του «Λουδοβίκος Φόϋερμπαχ και το τέλος της κλασσικής γερμανικής φιλοσοφίας» γράφει: «Το μέγιστο πρόβλημα ολόκληρης της φιλοσοφίας είναι η σχέση της νόησης προς το είναι, του πνεύματος προς τη φύση, το οποίο έχει τις ρίζες του,ίσως όχι σε λιγότερο βαθμό, από ότι κάθε θρησκεία, στις περιορισμένες και πνευματικά καθυστερημένες παραστάσεις, εντυπώσεις της εποχής της αγριότητας».

2. Το βασικό πρόβλημα της Φιλοσοφίας

Τα βασικά ερωτήματα τα οποία θέτει η φιλοσοφία ως επιστήμη είναι πρώτον η συνείδηση ή η ύλη είναι το πρωταρχικό δεδομένο και δεύτερον μπορούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο ,την ουσία του; Ανάλογα με την απάντηση την οποία δείνουν οι φιλόσοφοι στο κάθε ερώτημα διαμορφώνεται και το φιλοσοφικό ρεύμα. Γιατί το ζήτημα της σχέσης της ύλης και της κίνησης είναι πρωταρχικής σημασίας και αποτελεί την αφετηρία για τον καθορισμό,για την τοποθέτηση μιας άποψης,στον ιδεαλισμό ή τον υλισμό. Έτσι λοιπόν τα δύο μεγάλα φιλοσοφικά ρεύματα τα οποία έχουν διμορφωθεί με βάση την απάντηση των φιλοσόφων είναι ο υλισμός και ο ιδεαλισμός.

Ο φιλοσοφικός υλισμός, ως γενική αντίληψη του κόσμου, προηγείται ιστορικά από τον μαρξισμό,ο οποίος έβλεπε τον κόσμο όπως ακριβως είναι, χωρίς καμμιά εξωκοσμική προσθήκη. Μεγάλες εποχές της υλιστικής φιλοσοφίας υπήρξαν κυρίως η Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία κατά το τέλος του Ζ΄και αρχές του ΣΤ΄αιώνα π.Χ.,η Γαλλική τον ΙΗ΄και η σύχρονη εποχή από τα μέσα του ΙΘ΄με τον Φόυερμπαχ και τους Μάρξ - Ένγκελς οι οποίοι δημιούργησαν τον διαλεκτικό υλισμό..

Ο διαλεκτικός υλισμός στο πρώτο ερώτημα απαντά οτι η «ύλη» είναι εκείνο το οποίο καθορίζει την συνείδηση και καθορίζεται ως η ουσία, η βάση όλων των πραγμάτων και των φαινομένων του κόσμου, είναι το πρωταρχικό δεδομένο. Ενω η συνείδηση είναι το δευτερεύον,το παράγωγο. Η μαρξική υλιστική φιλοσοφία καταπολέμησε και καταπολεμά την πλάνη ότι ο εγκέφαλος (η ύλη) μπορεί να χωριστεί από την σκέψη. Ο Ένγκελς στο έργο του (Ουτοπικός και επιστημονικός σοσιαλισμός),γράφει τη θέση του Μαρξ ότι «Δεν θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τη σκέψη από την ύλη η οποία σκέπτεται δηλαδή τον εγκέφαλο. Αυτή ακριβώς η ύλη, βρίσκεται στη βάση και αποτελεί την ουσία κάθε συντελούμενης μεταβολής».

Η σκέψη μας και η συνειδησή μας δεν είναι τίποτα άλλο παρά το προιόν ενός υλικού οργάνου του σώματος ,του εγκεφάλου. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς κοθοδηγούμενοι από τις θέσεις του φιλοσοφικού υλισμού, έφτασαν στο συμπέρασμα οτι η κοινωνική συνείδηση καθορίζει το κοινωνικό είναι και όχι το κοινωνικό είναι την κοινωνική συνείδηση. Γιατι ο κόσμος στην ουσία του είναι υλικός και όπως γράφει ο αρχαίος έλληνας φιλόσοφος ο Ηράκλειτος στο απόσπασμα 30 «Αυτόν εδώ τον κόσμο,ο οποίος είναι ο ίδιος για όλα τα όντα,δεν τον έπλασε ούτε κανένας θεός ούτε κανένας άνθρωπος,αλλά ήταν πάντα και είναι και θα είναι φωτιά αείζωη, η οποία με μέτρο ανάβει και με μέτρο σβήνει».

Ο ιδεαλισμός αντίθετα, δέχεται ως ουσία του κόσμου τη θεική θέληση,το απόλυτο πνεύμα,την ανθρώπινη συνείδηση αποσπασμένη απο τον εγκέφαλο, απολυτοποιημένη και θεοποιημένη. Η συνείδηση για τον ιδεαλισμό είναι το πρωταρχικό δεδομένο. Ενώ η κίνηση, ο δυναμισμός, η δραστηριότητα, η δημιουργηκή δύναμη είναι ιδιότητες μόνο του πνεύματος. Η ύλη είναι μία αδρανής μάζα παθητική, χωρίς δική της μορφή. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις του ιδεαλισμού η ύλη δεν μπορεί να δημιουργήσει τίποτα μόνη της και όταν βρίσκεται σε κίνηση, την ώθηση την έχει πάρει από τον Θεό,το πνεύμα,την απόλυτη ιδέα.

Στο δεύτερο βασικό ερώτημα, ο υλισμός, η Μαρξική φιλοσοφία απαντά ότι μπορούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο ,την ουσία του και γνωρίζοντάς τον μπορούμε να τον αλλάξουμε. Ο ιδεαλισμός με τα διάφορα παρακλάδια του όπως αγνωστικισμός, αναλυτική, υπαρξισμός κ.λ.π. πιστεύουν ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο γιαυτό και δεν μπορούμε να τον αλλάξουμε στην ουσία του (εν μέρει μπορούμε π.χ. κάνοντας μεταρρυθμίσεις για βελτίωση). Ο Μαρξ στο έργο του «Θέσεις για τον Φόυερμπαχ» γράφει: «Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε».

Ενα φιλοσοφικό ρεύμα διαμορφώνει μέσω του ιδεολογικού –πολιτικού του «οράματος» την ανάλογη συνείδηση. Η συνείδηση την οποία διαμορφώνει ο ιδεαλισμός, ο οποίος θεωρεί ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο μιας και την ώθηση της κίνησης την δείνει μόνο ο θεός ή απόλυτη ιδέα, εξυπηρετεί το πολιτικό-ιδεολογικό σύστημα του καπιταλισμού, φιλελευθερισμού και διαμορφώνει τη συνείδηση της μοιρολατρίας,της παθητικότητας και με σκημένο το κεφάλι να δεχθούμε τη μοίρα μας, ή τον ατομικισμό, ο θάνατος σου η ζωή μου.

* Διδάκτωρ Φιλοσοφίας

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΑΡΞΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (μέρος 2ο)

3. Το αντικείμενο μελέτης της Μαρξικής Φιλοσοφίας

Η Μαρξική φιλοσοφία μελετά τους γενικότερους νόμους οι οποίοι διέπουν την κίνηση και εξέλιξη του «Είναι», δηλαδή της φύσης, της κοινωνίας και της νόησης. Έχει ως μέθοδο την υλιστική διαλεκτική η οποία διακρίνεται σχηματικά σε διαλεκτικό και ιστορισμό υλισμό.

Ειδικότερα ο διαλεκτικός υλισμός θεωρεί ότι το σύμπαν ολόκληρο είναι μια υλική πραγματικότητα, της οποίας συστατικό στοιχείο αποτελεί και ο άνθρωπος ο οποίος μπορεί να γνωρίσει και να αλλάξει αυτήν την πραγματικότητα. Ο διαχωρισμός της ανθρώπινης ύπαρξης από το σύμπαν,το φυσικό περιβάλλον που γίνεται δεν είναι τυχαίος. Είναι η βασική φιλοσοφική θέση ρεύματων φιλοσικών τα οποία δεν δέχονται το σύμπαν ως Ολο το οποίο αποτελείται από μέρη και ότι όπως το όλο επηρεάζει τα μέρη ετσι και τα μέρη επηρέαζουν το όλο. Ο διαχωρισμός του όλου απο τα μέρη διευκολίνει τη θέση εκείνων οι οποίοι πιστεύουν ότι ο ρόλος του άνθρώπου μέσα στο σύμπαν δεν έχει σπουδαιότητα αφού καθορίζεται από την απόλυτη ιδέα ,τον θεό και έτσι δεν έχει και περιθώρια πολλά για να αλλάξει τη ζωή του στη γή. Αυτή η θέση έχει οδηγήσει πολλές επιστήμες σε ανεπανόρθωτα λάθη και αδιέξοδα . Εκτός της πολιτικής οικονομικής επιστήμης,της κοινωνιολογάς είναι και η Ιατρική, η φυσική αγωγή, η αντιμετώπιση της προστασίας του περιβάλλοντος, η παιδαγωγική, ο αθλητισμός, η διατροφή κ.λ.π. Ένα τέτοιο καταστροφικό φιλοσοφικό ρεύμα είναι και ο δυισμός (Ντεκάρτ) σύμφωνα με το οποίο υπάρχουν δύο αρχές οι οποίες είναι ισότημες και δεν ανάγονται η μία στην άλλη, δηλαδή η ψυχική και η φυσική διαδικασία του ατόμου οι οποίες δεν εξαρτώνται η μία απο την άλλη.

Ο διαλεκτικός υλισμός ξεκινά απο την αρχή,όπως τονίσαμε,ότι η ύλη, η φύση το «είναι», αποτελούν μια αντικειμενική πραγματικότητα η οποία υπάρχει ανεξάρτητα απο τη συνείδηση, ότι η ύλη είναι το πρωταρχικό δεδομένο, γιατί είναι η πηγή των αισθημάτων, των παραστάσεων, της συνείδησης ενώ η συνείδηση είναι το δεύτερο, το παράγωγο, γιατί είναι η ανάκλαση της ύλης ,η ανάκλαση του είναι. Πιο συγκεκριμένα, η σκέψη είναι το προιον του, ο δε εγκέφαλος το όργανο της σκέψης.Τι συμαίνει όμως ύπαρξη ανεξάρτητα από την συνείδηση, ύπαρξη ανεξάρτητα από τον άνθρωπο, αφού η συνείδησή μας είναι το όργανο το οποίο συλλαμβάνει,το οποίο εντοπίζει αυτή την ύπαρξη;

Ο Λένιν απαντά ότι ολόκληρη η θεωρία της γνώσης, συνίσταται ακριβώς στο να μάθουμε να ξεχωρίζουμε από τη μία μεριά την πραγματική, την υλική ύπαρξη του ανθρώπου, όπως μας παρουσιάζεται μέσα στον υλικό κόσμο και μέσα στις δοσμένες συνθήκες χρόνου και τόπου, και από την άλλη, την ύπαρξη των ιδεών, της σκέψης, της συνείδησεις, οι οποίες αποτελούν την ανάκλαση, την αναπαράσταση, την απεικόνηση της υλικής, της αντικειμενικής πραγματικότητας η οποία υπάρχει πριν από τον άνθρωπο και ανεξάρτητα από τη υπαρξή του,όσο και της συνειδησής του. (Φιλοσοφικά τετράδια σελ.161). «Ο άνθρωπος στην πρακτική του δράση έχει μπροστά του τον αντικειμενικό κόσμο, εξαρτάται από αυτόν, αυτός καθορίζει την δράση του».

Και κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η υλική ζωή της κοινωνίας υπάρχει ανεξάρτητα απο τη συνείδηση των ανθρώπων. Π.χ. Ο νόμος της αξίας σύμφωνα με τον οποίο η αξία των εμπορευμάτων καθορίζεται από τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας ο οποίος απαιτείται για την παραγωγή τους, υπήρχε από τις αρχές της εμπορευματικής παραγωγής ενώ η ανακάλυψη της έγινε το ΙΘ' αιώνα (αρχικά από Α.Σμιθ και Ν.Ρικάρντο και την ολοκλήρωσε ο Κ.Μαρξ). Οπως και η σύγκρουση, η πάλη των τάξεων, ανάμεσα στην αστική τάξη και τους ευγενείς, παρουσιάστηκε από την στιγμή που διαμορφώθηκε η πρώτη ως τάξη. Ομως τον ΙΘ 'αιώνα οι αστοί ιστορικοί, όπως ο Γκυζώ, ο Μινιέ και άλλοι ανακάλυψαν αυτή την αλήθεια.
Εδω πρέπει να τονίσουμε το ακόλουθο για να μη γίνει καμιά παρανόηση ότι ο διαλεκτικός υλισμός δε θεωρεί τη συνείδειση ως κάτι το παθητικό, ότι δεν παίζει κανένα ρόλο, ότι οι μαρξιστές αρνούνται το ρόλο της συνείδησης. Όσοι πιστεύουν αυτό συγχέουν τον μαρξισμό με άλλα φιλοσοφικά ρεύματα όπως η φιλοσοφία του «επιφαινομεναλισμού» οτι δηλαδή η συνείδηση συνοδεύει την ύλη χωρίς καμιά αιτιώδη ισχύ και ως εκ τούτου δεν μπορεί να έχει καμιά επίπτωση πουθενά .

Αν η συνείδηση λέει ο μαρξισμός δεν είχε τη δύναμη να διαδραματίζει σοβαρό ρόλο δεν θα πάλευε να διαδώσει τις ιδέες του. Η θέση του διαλεκτικού υλισμού λέει, ότι το περιεχόμενο της συνείδησης μας έχει την πηγή του στα πράγματα και τα φαινόμενα της αντικειμενικής πραγματικότητας όπως παρουσιάζονται στις αισθήσεις μας και ότι πρώτα αλλάζουν οι εξωτερικοί όροι, και έπειτα η συνείδηση. Πάρτε ως παράδειγμα το σήμερα όπου οι συνθήκες ζωής έχουν αλλάξει προς το χείριστο, έχουμε μεγάλη ανεργία, φτώχια, οικογένιες οι οποίες δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες, τροφή, στέγαση, θέρμανση και άλλα. Αυτοί οι όροι των συνθηκών ζωής θα διαμορφώσουν τη συνείδηση αυτών των ανθρώπων και ανάλογα με την πνευματική τους καλλιέργεια θα υιοθετήσουν την μία ή την άλλη τακτική αντίδρασης,της ανατροπής. Η μαρξική υλιστική φιλοσοφία ως επαναστατική θεωρία για την μεταμόρφωση του κόσμου διαμορφώνει συνείδηση ενάντια στην παθητική στάση του ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον του.

Η μαρξική φιλοσοφία με την βασική φιλοσοφική της θέση ότι όλα μπορούν να αλλάξουν, αφού τα γνωρίσουμε, διαμορφώνει και επηρεάζει το ιδεολογικόπολιτικό σύστημα του σοσιαλισμού. Και η συνείδηση την οποία διαμορφώνει είναι: όχι το σκημένο κεφάλι ,αλλά το δικαίωμα στη ζωή ,στην εργασία, στη μάθηση ,στην υγεία, όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτου τάξης, χρώματος και πίστης.Τη συνείδηση της μεταβολής της πραγματικότητας, της αλλαγής του κόσμου, ενάντια στη μοιρολοτρία. Την συνείδηση της συλλογικότητας,της αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας ,της εξέλιξης, της αλλαγής.

4. Ο επαναστατικός ρόλος της υλιστικής Φιλοσοφίας

Η σπουδή λοιπόν της φιλοσοφίας έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τους πολίτες. Αυτό το ενδιαφέρον για τη σπουδή της φιλοσοφίας μάλιστα φαίνεται σαφέστερα, όταν πλησιάζουμε περισσότερο, όταν μπούμε βαθύτερα στην ουσία των ίδιων των κοινωνικών φαινομένων και γεγονότων. Και τα γεγονότα αυτά είναι οι συνθήκες, οι ολο και πιο σκληρές, όπου η πολιτική της αστικής τάξης, της κυρίαρχης τάξης σήμερα επιβάλλει στο σύνολο των εργαζομέων στη χώρα μας: ανεργία , ακρίβεια , αδιέξοδο στην πρόοδο και την ανάπτυξης της νεολαίας, την καταπολέμηση κάθε κοινωνικού μέτρου, όπως του δικαιώματος στην απεργία και των δημοκρατικών ελευθεριών,την οπισθοδρόμηση, τον φασισμό, τις ένοπλες επιθέσεις κ.λ.π. Η εξουσία χρειάζεται τη φιλοσοφική κριτική, γιατί υπάρχει πάντοτε η απειλή της κατάχρησης π.χ. ο Πλάτων γράφει, «η μοναδική ελπίδα είναι είτε να φιλοσοφήσουν οι άρχοντες είτε να αναλάβουν τα ηνία οι φιλόσοφοι». Και κατά την Μαρξική φιλοσοφία οι διανοούμενοι πρέπει να κατέχουν κεντρικό ρόλο στην διαμόρφωση αλλά και στο να υποδεικνύουν την αναμέτρηση της πολιτικής, της ηθικής πεποίθησης με τα εργαλεία της κοινωνικής κριτικής.

Βέβαια το βασικό πρόβλημα είναι πώς θα βγούμε σήμερα από αυτό το αδιέξοδο. Η φιλοσοφία ως επιστήμη πρέπει να ερευνά και να μελετά γιατί γίνονται έτσι τα πράγματα και να δείνει απαντήσεις και ιδιαίτερα σήμερα που η ανάγκη της καθοριστικής της παρέμβασης είναι γενική αλλά και οξύτερη. Πρέπει να μάθουμε από που προέρχεται η φτώχεια,ο φασισμός, πώς θα αλλάξουμε αυτό το οποίο υπάρχει. Γιατί μόνο αν τα γνωρίσουμε θα μπορέσουμε να τα αλλάξουμε. Αυτές τις απαντήσεις θα τις βρούμε και θα τις μάθουμε ως αριστερά μόνο μέσα απο την επιστημονική αντίληψη της Μαρξικής φιλοσοφίας. Μέσα από τον υλισμό και την διαλεκτική.

Η υλιστική διαλεκτική είναι θεωρία, μέθοδος και μεθοδολογία επιστημονικής γνώσης για τις πιό γενικές σχέσεις και το γίγνεσθαι, για την ανάπτυξη του Ειναι και της διαδικασίας της γνώσης, για τη γνωσιακή δραστηριότητα του ανθρώπου. Βασικές αρχές της διαλεκτικής, οι οποίες αποτελούν τον άξονα της, είναι η καθολική σχέση, το γίγνεσθαι και η ανάπτυξη, οι οποίες κατανοούνται με τη βοήθεια ολόκληρου του ιστορικά διαμορφωμένου συστήματος κατηγοριών και νόμων.

Η υλιστική διαλεκτική εκφράζεται σε σύστημα φιλοσοφικών κατηγοριών και νόμων. Βασικοί νόμοι της είναι, η μετατροπή της ποιότητας και της ποσότητας, η αμοιβαία διείσδυση των διαμετρικά αντιθέτων και η μετάβαση του ενός στο άλλο όταν έχουν φτάσει στο ανώτατο στάδιο της εξελιξής τους, η ανάπτυξη μέσω της αντίφασης, η άρνηση της άρνησης, η σπειροειδής μορφή της ανάπτυξης. Ανάμεσα στους βασικούς νόμους της υλιστικής διαλεκτικής ιδιαίτερη θέση κατέχει ο νόμος της ενότητας και πάλης των αντιθέτων.

Η διαλεκτική σκέψη, ως πραγματική γνωστική δημιουργική διαδικασία, εμφανίστηκε μαζί με τον άνθρωπο και την κοινωνία. Το μέτρο της διαλεκτικότητας της ανθρώπινης σκέψης καθορίζεται σε κάθε εποχή από το επίπεδο ανάπτυξης της κοινωνικής πρακτικής και αντίστοιχα από το βαθμό γνώσης της διαλεκτικής του Είναι, του οποίου η σωστή ανάκλαση αποτελεί απαραίτητο όρο για το λογικό προσανατολισμό του ανθρώπου στον κόσμο και το μετασχηματισμό του κόσμου προς όφελος του ανθρώπου. Η κατανόηση αυτής της πραγματικής γνωστικής διαδικασίας ανάγεται στον αρχαίο πολιτισμό η οποία έφτασε στην πιό ώριμη μορφή του κατά την αρχαιότητα και δημιούργησε αιώνια πρότυπα πλαστικότητας της διαλεκτικής σκέψης.

Ο Ενγκελς γράφει: «Η διαλεκτική ...βλέπει τα πράγματα και τις έννοιες στο συνδεμό τους, στην αλληλεξαρτησή τους, στην αμοιβαία τους δράση και στην κινησή τους η οποία προέρχεται από αυτή τη δράση στη γεννησή τους και στην εξαφανισή τους». (Ενγκελς:Αντί-Ντύρνγκ,σελ 47.Εκ.Αναγνωστίδη).

Η διαλεκτική σε αντιθέση με την μεταφυσική μέθοδο δεν δέχεται την ακινησία των πραγμάτων, ούτε τον χωρισμό, ούτε την απομόνωση των μεν από τα δε ή της μιάς τους όψης από την άλλη. Η διαλεκτική μέθοδος βλέπει την ακινησία των πραγμάτων ως μιά πρόσκαιρη,μια σχετική κατάσταση τους. Η κίνηση οφείλεται στην αντιπαλότητα των αντιθέτων και αυτός είναι ο πιο σπουδαίος νόμος της διαλεκτικής, π.χ.τα αντίθετα ζωή-θάνατος δεν μπορούν να υπάρξουν από μόνα τους διότι το ένα προυποθέτει την ύπαρξη του άλλου και κάθε αλλαγή,κάθε κίνηση οφείλεται σε αυτή την αντιπαλότητα. «Κάθε όργανικό όν γράφει ο Ενγκελς στο Αντι-Ντυρινγκ είναι σε κάθε στιγμή,το ίδιο με τον εαυτό του αλλά και διαφορετικό, όχι το ίδιο. Και αυτό γιατί. Γιατί κάθε στιγμή αφομοιώνει νέα στοιχεία από το περιβάλλον του, και ταυτόχρονα αποβάλει άλλα. Σε κάθε στιγμή πολλά κύτταρα πεθαίνουν απο το σώμα του, ενω άλλα γεννιούνται....».

Αν σταθούμε πιο προσεκτικά πάνω στα αντίθετα ζωή-θάνατος θα δούμε ότι μολονότι είναι εντελώς ξεχωριστά, διαφορετικά δεν μπορούν να σταθούν απο μόνα τους, το ένα διαποτίζει το άλλο,το ένα επιδρά στο άλλο. Η ζωή του σώματος είναι προιόν της αέανης (ακατάπαυστης) σύγκρουσης ανάμεσα στις δυνάμεις της ζωής και τις δυνάμεις του θανάτου. Είναι μια διαρκής επικράτηση των στοιχείων της ζωής, στην μάχη τους ενάντια στα στοιχεία του θανάτου. Κάθε θάνατος φέρνει μαζί του τα στοιχεία μιας καινούριας ζωής. Ο θάνατος δεν είναι η εξαφάνιση της ζωής αλλά η αποσύνθεση ενός οργανισμού.

Μόνες τους αυτές οι έννοιες, Ζωή-Θάνατος, ξεκομμένες και απομονωμένες, δεν λένε τίποτα, δεν έχουν κανένα νόημα, κανένα περιεχόμενο. Το ίδιο επίσης γίνεται και στην κοινωνία. Η διαλεκτική δεν στέκεται στην άποψη της φαινομενικής ακινησίας αλλά ψάχνει βαθύτερα, αναζητεί και βρίσκει την κινησή τους. «Η κίνηση αποτελεί τον τρόπο ύπαρξης της ύλης». Ο πατέρας της διαλεκτικής όπως γράφει και ο Λένιν ο Ηράκλειτος λέει τίποτα δεν μένει στάσημο, υπάρχει μια αέανη κίνηση και πατήρ πάντων είναι ο πόλεμος των αντιθέτων (απόσπασμα 53). Τα πάντα βρίσκονται σε αέναη κίνηση.

Η διαλεκτική λέει άν είναι αλήθεια ότι ο κόσμος κινείται και βρίσκεται σε αέναη κίνηση, εξέλιξη, αν είναι αλήθεια ότι ο θάνατος του παλιού και η γέννηση του καινούριου είναι νόμος της εξέλιξης,τότε είναι πια φανερό ότι δεν υπάρχουν κοινωνικά συστήματα ή καθεστώτα «αμετάβλητα», ότι δεν υπάρχουν «αιώνιες ιδέες» υποταγής των εργαζομένων στους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής. Θέση η οποία επιβεβαιώνεται από την ιστορία της ανθρωπότητας όπου το πρωτόγωνο σύστημα αλλάζει και γεννιέται ένα καινούριο κοινωνικοπολιτικό σύστημα το δουλοκτητικό,αργότερα αλλάζει το δουλοκτητικό και γεννιέται το φεουδαρχικό, αλλάζει και το φεουδαρχικό και γεννιέται το αστικό-καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο με τη σειρά του δίνει τη θέση του στο σοσιαλιστικό-κομμουνιστικό και στην υπέρβαση των ταξικών κοινωνιών χωρίς ωστόσο να σημαίνει και τέλος της κοινωνικής εξέλιξης.

Η διαλεκτική «είναι ένα σκάνδαλο, ένα μίασμα για την άρχουσα τάξη και για τους ιδεολογικούς της εκπροσώπους, γιατί μέσα στη σωστή αντίληψη των πραγμάτων, περιέχεται και η έννοια της άρνησής τους, της αναγκαίας καταστροφής τους. Γιατί κατανοώντας την ουσία της κίνησης, κάθε παρούσα μορφή της, δηλαδή της κίνησης αποτελεί μια πρόσκαιρη, εφήμερη απεικόνισή της, και τίποτα δεν είναι σε θέση να την αναχαιτίσει, γιατί στη βαθύτερη ουσία της είναι επαναστατική» (Κ.Μαρξ:Κεφάλαιο βιβλίο 1ο ).

Γι' αυτούς τους λόγους η αστική τάξη, ζητά καταφύγιο στη μεταφυσική ,τη μέθοδο της στατικότητας, της άρνησης του νόμου της αλληλεξάρτησης, της αληλλεπίδρασης και της καθολικής σύνδεσης της ολότητας με τα μέρη, μέθοδο μελέτης ενάντια στην ενότητα και πάλη των αντιθέτων, ενάντια στην αέναη κίνηση. Ο μεταφυσικός χωρίζει αυτό το οποίο στην πραγματικότητα δεν μπορεί να χωριστεί.

Η αέναη πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις της Ζωής και τις δυνάμεις του Θανάτου, του καπιταλιστικού συστήματος και η γέννηση του καινούριου κοινωνικοπολιτικού συστήματος τον σοσιαλισμό, είναι μία νίκη της ζωής την οποία διεκδικεί ο θάνατος ασταμάτητα βήμα το βήμα. Αυτή η αλλαγή όταν επέρχεται δηλαδή η εμφάνιση του καινούργιου, συνειδητά οι λάτρες του παλιού, της στατικότητας της μεταφυσικής το παρουσιάζουν ως ένα κακό, ένα δυστύχημα, κάτι το συμπτωματικό, το όχι σοβαρό, επιφανειακό, επικύνδινο και καταστροφικό για την ανθρώπινη κοινωνία. Έτσι δικαιολογείται η σταυροφορία ενάντια στην Αριστερά και ιδιαίτερα σήμερα απέναντι στο ΣΥΡΙΖΑ.

Γιαυτό πρέπει να την ανατρέψουμε δημιουργώντας καινούριες κοινωνικές αξίες για την ζωή. Πρέπει να παλέψουμε τον ιδεαλισμό,την ιδεολογία της σταθερότητας, της μοιρολατρίας, τη λογική ότι η κοινωνία δεν αλλάζει και δεν μπορεί να αλλάξει, γιατί εκφράζει ένα θεικό, αιώνιο σχέδιο. Να παλαίψουμε ενάντια στην θέση της μεταφυσικής ότι απο τη μια μπορούμε να μεταμορφώσουμε τη φύση, αλλά «η ανθρώπινη φύση» παραμένει αμετάβλητη για πάντα γιατί οι ατελειές της είναι αγιάτρευτες. Αφού λοιπόν ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό όν ελαττωματικό, και η κοινωνία η οποία υπάρχει ένεκα της υπαρξής του είναι ελαττωματική, δεν μπορεί να είναι τέλεια.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΑΡΞΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (μέρος 3ο)

5. Φιλοσοφική σκέψη και κοινωνική εξέλιξη

Η έννοια κοινωνία από μόνη της δεν σημαίνει τίποτα είναι μία αφηρημένη έννοια αποκτά υπόσταση μόνο όταν συνδέεται με τον άνθρωπο, με τον πολίτη. Από την εποχή της αρχαιότητας είναι λυμένο το θέμα ότι κοινωνία χωρίς άτομα δεν μπορεί να υπάρξει ,καθώς και το αντίθετο. Η ιστορία του ανθρώπινου γένους είναι κάτι αχώριστο από την ιστορία των κοινωνιών, η συνείδηση του ατόμου είναι κάτι το αδιανόητο έξω απο την κοινωνία. Αυτός άλλωστε είναι ο λόγος ο οποίος κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες ο άνθρωπος μπορεί να πάει μπροστά και να αλλάξει το παλιό ή να γυρίσει προς τα πίσω, για να διατηρήσει τα προνόμια της αντιδραστικής αστικής τάξης, προσπαθώντας να γυρίσει προς τα πίσω τον τροχό της ιστορίας. Έτσι εξηγείται η όχι τυχαία η εμφάνιση και ανάπτυξη του φασισμού σε όλη την Ευρώπη και στη χώρα μας,σήμερα.

Οι ιθύνοντες για να κρατηθούν στην εξουσία βγάζουν στους δρόμους τους φασίστες για να κτυπούν και να σκοτώνουν, πιστεύοντας ότι θα γυρίσουν πίσω την ανθρώπινη ιστορία. Το μόνο που καταφέρνουν είναι να καθυστερήσουν την εξέλιξη με οποιοδήποτε κόστος για την ανθρωπότητα. Οι φασίστες όταν κτυπούν και σκοτώνουν μετανάστες ή προοδευτικούς ανθρώπους,στην πραγματικότητα κτυπούν και σκοτώνουν τον ίδιο τον Άνθρωπο. Στο πρόσωπο αυτών των ανθρώπων, σκοτώνουν τον ίδιο τους τον εαυτό γιατί ο καθένας από εμάς συνειδητοποιεί την ύπαρξη του ένεκα της ύπαρξης του διπλανού του. Επίσης κάθε επιχειρηματίας κάθε εργαζόμενος, έχει ύπαρξη όταν υπάρχουν άνθρωποι για να καταναλώσουν τα προϊόντα,και όταν υπάρχουν θέσεις εργασίας για να υπάρχει «χρήμα». Όταν εξαθλιώνουν την κοινωνία δεν θα «εξαθλιωθούν» και αρκετοί από αυτούς; Ο διαλεκτικός υλισμός όχι μόνο δεν συντρίβει, δεν εξουθενώνει τον άνθρωπο, αλλά του αποκαλύπτει, ότι δεν υπάρχει πεπρωμένο, ούτε μοίρα. Και μόνο με την επιστημονική γνώση του κόσμου μπορεί να αλλάξει τους όρους της ζωής του.

Αυτό φοβάται η άρχουσα τάξη σήμερα, την έννοια της αλλαγής, την εμφάνιση του καινούργιου. Γιαυτό η άρχουσα τάξη αγκαλιάζει τις αντιλήψεις της μεταφυσικής, γιατί ονειρεύεται να συνεχίσει τη ζωή της και πολεμάει με λύσσα την μαρξική διαλεκτική η οποία της φωνάζει ότι η βασιλεία της γκρεμίζεται. Αυτό ακριβώς είναι το οποίο σε κάθε περίπτωση δίνει την υπεροχή στην διαλεκτική. Αυτό ακριβώς αποτελεί για τον μαρξισμό την δημιουργική του δύναμη.

Ο μαρξισμός δεν είναι ένα απόθεμα από γενικές οδηγίες, οι οποίες εφαρμόζονται μηχανικά σε κάθε κατάσταση, είναι η επιστήμη της αλλαγής, η οποία εμπλουτίζεται συνεχώς από την πείρα. Η πείρα μας διδάσκει ότι δεν μπορούμε να εννοήσουμε, να αντιληφθούμε αμέσως τα πράγματα τα οποία πέφτουν στις αισθήσεις μας και απο τη στιγμή που θα τα κατανοήσουμε ή θα τα αντιληφθούμε καλύτερα,τότε αυτά γίνονται πολύ σαφέστερα στις αισθήσεις μας. Έτσι λοιπόν η αίσθηση - αντίληψη ή η αντίληψη-αίσθηση αποτελούν μία ενότητα των αντιθέσεων οι οποίες βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση και συνεχή άρνηση του ενός από το άλλο.

Η αίσθηση έχει ανάγκη από το φως της αντίληψης και η αντίληψη έχει ανάγκη την αίσθηση η οποία αποτελεί στήριγμα της. Οποιαδήποτε νοητική λειτουργία και αν εξετάσουμε θα βρούμε μέσα σε αυτές το νόμο των αντιθέσεων. Η ανάλυση και η σύνθεση,η επαγωγική και απαγωγική μέθοδος, δύο δρόμοι απόλυτα αναγκαίοι για τη νόηση θεωρούνται από τον μεταφυσικό ιδεαλιστή ως αντίθετες, ότι η μία πρέπει να αποκλείει την άλλη. Όμως παρ' όλη την αντίθεσή τους, αποτελούν μία αντίθεση δύο αξεχώριστων λειτουργιών. Η ανάλυση και η σύνθεση, η επαγωγή και η απαγωγή εμπεριέχονται η μία στην άλλη. Η ανάλυση δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβεβαίωση του όλου, η επανεύρεση των συστατικών στοιχείων του όλου.

Η σκέψη η οποία αγνοεί τις αντιφάσεις , ένας από τους νόμους της διαλεκτικής, αφήνει να της ξεφύγει η ουσία της πραγματικότητας ότι δηλαδή η αντικειμενική πραγματικότητα παίρνει τις πιο διαφορετικές μορφές. Κάθε απλός ορισμός ενός αντικειμένου,φαινομένου δεν είναι τίποτε άλλο παρά η έκφραση μιας αντίφασης. Για παράδειγμα όταν λέω «ο σοσιαλισμός είναι κοινωνικό σύστημα» αναιρώ το φαινόμενο σοσιαλισμό,το κάνω άλλο πράγμα, διαφορετικό από τον εαυτό του ,το εντάσσω το ταξινομώ στην τάξη των κοινωνικών συστημάτων. Πράγμα το οποίο θα μας οδηγήσει να βρούμε τη φύση του, τα χαρακτηριστικά του.

Έτσι όταν ασχολούμαστε με κάθε ειδική μορφή της κίνησης πρέπει να έχουμε πάντα υπ'όψη μας αυτό το οποίο είναι κοινό,αυτό το οποίο διακρίνει και τις άλλες μορφές της κίνησης. Αλλά είναι ακόμα πιο σημαντικό και αυτό χαρακτηρίζει τον διαλεκτικό τρόπο αντιμετώπισης των πραγμάτων, να παρατηρούμε αυτό το ειδικό, το ιδιαίτερο το οποίο παρουσιάζει κάθε ξεχωριστή μορφή κίνησης, δηλαδή να παρατηρούμε αυτό το οποίο την ξεχωρίζει ποιοτικά από τις άλλες μορφές κίνησης.

Με άλλα λόγια, δεν είναι αρκετό να βιώνουμε μόνο την καθολικότητα του νόμου της πάλης, της σύγκρουσης των αντιθέτων. Η επιστήμη είναι μια ενότητα της θεωρίας και της πράξης, μία ενότητα η οποία γίνεται πάντα κατά τρόπο συγκεκριμένο, από τις λεπτομέρειες, τις μερικότητες της ίδιας της ζωής. Δηλαδή κάθε πράγμα,το οποιοδήποτε, δεν μεταβάλλεται σε ένα άλλο οποιοδήποτε αλλά σε κάτι συγκεκριμένο. Ένας συγκεκριμένος πόλεμος (π.χ. στη Συρία) μεταβάλλεται σε μια συγκεκριμένη ειρήνη. Ένα συγκεκριμένο καπιταλιστικό σύστημα το οποίο βρίσκεται σε ένα Α' στάδιο ανάπτυξης (π.χ.ελληνικός ,γαλλικός) θα παραχωρήσει τη θέση του σε ένα σοσιαλιστικό καθεστώς το οποίο θα έχει μία συγκεκριμένη λεπτομέρεια, χαρακτηριστική του καθεστώτος απο το οποίο ξεπήδησε δηλαδή το παλιό διατηρείται μέσα στο καινούριο. Και είναι λάθος να λέμε, ότι ένα κοινωνικό καθεστώς εξαλείφει το παρελθόν ή ότι δεν πρόκειται να προέλθει καμιά «σύνθεση» ανάμεσα του παλιού και του καινούργιου γιατί το καινούργιο δεν μπορεί να δυναμώσει, να αναπτυχθεί, παρά σε βάρος του παλιού.
Ούτε λοιπόν η φύση ούτε η κοινωνία είναι χάος ακατανόητο. Κάθε μορφή της αντικειμενικής πραγματικότητας, συνδέεται με δεσμούς αναγκαίους και αμοιβαίους με τις άλλες μορφές. Αυτός ο διαλεκτικός νόμος έχει τεράστια σπουδαιότητα. Πρέπει πάντα να εκτιμούμε μία κατάσταση, ένα γεγονός, μία τάση, από την άποψη των όρων οι οποίοι την γεννούν και την ερμηνεύουν, πρέπει πάντα να αντιλαμβανόμαστε αυτό το οποίο είναι δυνατό και αυτό το οποίο δεν είναι. Δεν πρέπει να παίρνει κανείς τις επιθυμίες του για πραγματικότητες και ούτε μας επιτρέπεται εμάς οι οποίοι ασπαζόμαστε την μαρξική διαλεκτική να προσκολλώμαστε σε μια μόνο άποψη και να διακινδυνεύουμε το κίνημα μας.

6. Κυριότερα, μη μαρξικά, φιλοσοφικά ρεύματα

Ιδεαλισμός: Ο όρος «ιδεαλισμός» μέσα στο πλαίσιο της φιλοσοφικής σκέψης, κατά καιρούς και ανάλογα με τα εκάστοτε κινήματα ή σχολές, έλαβε πολλές και διαφορετικές σημασίες. Από γνωσιοθεωρητική άποψη σημαίνει την ύπαρξη μόνο των νοητικών πραγματικοτήτων, δηλαδή καθετί το οποίο βλέπουμε, ακούμε, πιάνουμε ή συλλογιζόμαστε είναι ιδέες. Η βασική θέση του ιδεαλισμού, αναφέρει ότι η ουσία του κόσμου είναι το πνεύμα και κατά συνέπεια κάθε υλικό προϊόν του πνεύματος είναι ένα σύμβολο της Ιδέας. Η θεωρία του ιδεαλισμού έρχεται σε αντίθεση με τον υλισμό.

Τα κυριότερα παρακλάδια του ιδεαλισμού είναι ο υποκειμενικός ιδεαλισμός με βασικό του εκπρόσωπο τον R.Descartes(1596-1650), ο οποίος υποστηρίζει ότι μπορούμε να αμφιβάλουμε για όσα μας πληροφορούν οι αισθήσεις μας, δεν μπορούμε όμως να αμφιβάλλουμε το ότι σκεφτόμαστε και καθόσον σκεφτόμαστε είμαστε όντα, τα οποία έχουν ψυχική ζωή (cogito ergo sum). Άρα η πρώτη πραγματικότητα σύμφωνα με τον υποκειμενικό ιδεαλισμό είναι η ψυχή και ο νους, δηλαδή δεν δέχεται την ύπαρξη καμιάς πραγματικότητας έξω και ανεξάρτητα από την συνείδηση μας.

Ο θρησκευτικός ιδεαλισμός με βασικό του εκπρόσωπο τον G.Fichte ο οποίος στρέφεται προς τον άνθρωπο και την ιδέα του Εγώ,παραμερίζοντας τη νομοτέλεια της φύσης. Το «Εγώ» για τους ιδεαλιστές δε δηλώνει το ατομικό Εγώ, αλλά την απόλυτη ενέργεια η οποία κατανοεί και παράλληλα θέτει τον εαυτό της ως ον κατά άμεσο τρόπο. Δηλαδή αντιλαμβάνεται το «Εγώ» ως υπερεμπειρικό εγώ το οποίο βρίσκεται απέναντι στο κόσμο των φυσικών φαινομένων.

Ο αντικειμενικός ιδεαλισμός ο οποίος εμφανίζεται στη Γερμανία με εκπρόσωπο του τον Fr.Schelling (1775-1854) αποδέχεται τη θεωρία ότι αρχή της φιλοσοφικής επιστήμης είναι το αντικείμενο το οποίο λαμβάνεται ως «πράγμα καθ' εαυτό» και αποτελεί την εκδήλωση της πρώτης πνευματικής αρχής. Θεωρεί την πρώτη πνευματική αρχή έξω και ανεξάρτητη από την συνείδηση.

Ο απόλυτος ιδεαλισμός με βασικό εκπρόσωπο του κατά τη νεότερη εποχή τον G.W.F.Hegel (1771-1831). Σύμφωνα με την άποψή του, η ιδέα υπάρχει καθ' εαυτή, αποτελώντας την ουσία του κόσμου, ο οποίος και αυτός είναι ανεξάρτητος από τη σκέψη μας. Επειδή όμως η ιδέα υπάρχει και στη σκέψη μας, μπορεί να συλλάβει την ιδέα-ουσία του κόσμου, διότι είναι «ομοούσια» προς αυτήν. Ο απόλυτος ιδεαλισμός αποτελεί ένα συνταίριασμα του υποκειμενικού και του αντικειμενικού ιδεαλισμού. Η ύπαρξη αυτών των μορφών του ιδεαλισμού δεν εξαντλεί την πολυμορφία των διάφορων παραλλαγών των ιδεαλιστικών φιλοσοφικών συστημάτων.

Στο πλαίσιο της ιστορίας της φιλοσοφίας υπήρχαν και υπάρχουν διάφορες παραλλαγές που καθορίζονταν από το πώς κατανοούσε το κάθε ρεύμα την πρώτη πνευματική αρχή. Μία τέτοια παραλλαγή του υποκειμενικού ιδεαλισμού είναι και οθετικισμός.

Ο θετικισμός ως φιλοσοφική θεωρία εμφανίζεται κατά τα τέλη του 18ου και αρχές του 19ου αιώνα διατυπώνοντας την άποψη ότι η γνώση είναι δυνατή μέσα από την εμπειρία, μέσα από τα δεδομένα ορισμένων εμπειρικών επιστημών και της συνθετικής τους συνένωσης. Επίσης ότι η φιλοσοφία ως ειδική επιστήμη η οποία διεκδικεί την ανεξάρτητη διερεύνηση της πραγματικότητας δεν έχει δικαίωμα ύπαρξης. Ο Auguste Comte (1798-1857), θεωρείται θεμελιωτής του θετικισμού υποστηρίζοντας ότι η διάνοια είναι ανίκανη να υπερβεί τα δεδομένα των αισθήσεων όπως και το ότι μία κρίση δεν είναι έγκυρη αν δεν μπορεί να υποστεί τον έλεγχο της εμπειρίας. Κατά τη γνώμη του Comte οι αξιώσεις για αποκάλυψη των αιτιών και της ουσίας, πρέπει να αποβάλλονται από την επιστήμη. Η επιστήμη δεν εξηγεί, αλλά μόνο καταγράφει, περιγράφει τα φαινόμενα και απαντά όχι στο ερώτημα «γιατί», αλλά στο ερώτημα «πώς».

Στη θεωρία του θετικισμού υπάγεται και η θεωρία του αγνωστικισμού, υποστηρίζοντας ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε την αντικειμενική πραγματικότητα, την ουσία του κόσμου και μπορούμε να διεισδύσουμε σε αυτήν μόνο μέσω της θρησκείας και όχι με τη βοήθεια της επιστήμης. Άρα με βάση τη θεωρία του θετικισμού δεν μπορούμε να αλλάξουμε στην ουσία του τον κόσμο, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τον περιγράψουμε, να τον ερμηνεύσουμε .

Ένα άλλο φιλοσοφικό ρεύμα το οποίο βρίσκεται σε αντίθεση με την Μαρξική φιλοσοφία είναι ο φιλελευθερισμός. Ο όρος «φιλελευθερισμός» με τις πολλές του προεκτάσεις και ιστορικές του διακυμάνσεις δεν είναι τόσο εύκολο να διατυπωθεί. Ωστόσο οι πηγές του ανάγονται στην εποχή των αστικών επαναστάσεων του 17ου και 18ου αιώνα και αποτελεί ιδεολογικό,πολιτικό κίνημα το οποίο ενώνει στις γραμμές του, τους οπαδούς του αστικού κοινοβουλευτικού κράτους και των αστικών «ελευθεριών» στον οικονομικό, στον πολιτικό και άλλους τομείς. Η σύγχρονη εφαρμογή του φιλελευθερισμού αναπτύχθηκε θεωρητικά από τους J.Locke (1632-1704) και A.Smith (1723-1790). Τις ιδέες του οικονομικού φιλελευθερισμού επεξεργάστηκε ο A.Smith μαζί με τους φυσιοκράτες οι οποίοι υποστήριζαν το σύνθημα «laissez faire» (ελευθερία των συναλλαγών). Το σύστημα αυτό προϋποθέτει την παραχώρηση της απόλυτης ελευθερίας στην ιδιωτική πρωτοβουλία, απαλλαγή της οικονομικής δραστηριότητας από την κηδεμονία του κράτους και άλλα. Ο φιλελευθερισμός εκπλήρωνε τη λειτουργία της ιδεολογικής θεμελίωσης στη συνείδηση του ατόμου, του νέου αξιακού προσανατολισμού την επιχειρηματική συνείδηση. Όλοι μπορούμε να γίνουμε επιχειρηματίες σε μια ελεύθερη αγορά όπου η ρύθμιση των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων θα γίνονταν αυθόρμητα, με μοναδική λειτουργία του κράτους την καθιέρωση του γενικού πλαισίου του ελεύθερου ανταγωνισμού. Με το πέρασμα του καπιταλισμού στο μονοπωλιακό στάδιο, στην ιδεολογία του φιλελευθερισμού έγιναν ουσιαστικές αλλαγές και ιδιαίτερα στο ποιος θα είναι ο κοινωνικός και ο οικονομικός ρόλος του κράτους. Έτσι έχουμε την εμφάνιση του «νεοφιλελευθερισμού». Οι ιδεολογικοπολιτικές θέσεις του παρά τις ορισμένες διαφορές οι οποίες υπάρχουν, υποστηρίζει ότι η λειτουργία του μηχανισμού του ελεύθερου ανταγωνισμού δεν μπορεί να εξασφαλιστεί αυτόματα. Επίσης πιστεύουν ότι η κυριαρχία των μονοπωλίων,οι κρίσεις και ο πληθωρισμός παραμορφώνουν το ρυθμιστικό μηχανισμό της αγοράς με αποτέλεσμα να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα σε ολόκληρο τον καπιταλισμό. Για το λόγο αυτό υποστηρίζουν είναι αναγκαία η συνεχής κρατική παρέμβαση στην οικονομία με σκοπό τη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών για τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό. Ωστόσο παρά τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα τα οποία έχει δημιουργήσει η πολιτική του νεοφιλελευθερισμού στους λαούς, δυστυχώς παραμένει ένα από τα πιο δυνατά ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα.

brigada.gr