Θέαμα και Αποχαύνωση

Της Ματίνας Πούλου

Το ότι το θέαμα συχνά διαπλέκεται με την πολιτική και η πολιτική με το θέαμα αποτελεί ρεαλιστική διαπίστωση. Η δε λειτουργία της δημοκρατίας επιτρέπει αυτή τη διαπλοκή ενώ  πρέπει να ομολογήσουμε ότι συχνά το θέαμα προσφέρεται για την ανάδειξη και σημαντικών πολιτικών ζητημάτων. 

Σπάνια όμως, τα ζητήματα αυτά μπορούν να αρθρωθούν σε μια πολιτική κατεύθυνση γιατί γι αυτό χρειάζεται και κάτι παραπάνω. Χρειάζεται η δημιουργία πραγματικών και θεσμικών προϋποθέσεων για την προαγωγή του ιδιώτη σε ενεργό πολίτη, διαδικασία που παραδοσιακά γινόταν μέσα από το θεσμό των κομμάτων. Δυστυχώς σήμερα, που τα κόμματα απαξιώνονται στη συνείδηση του κοινού και η πολιτική επικοινωνία εκτοπίζει όλο και περισσότερο τον πολιτικό λόγο, η πολιτική χειραγώγηση μέσω της εικόνας αντικαθιστά την πολιτική ενεργοποίηση. Η επικινδυνότητα του εγχειρήματος είναι προφανής και ήδη έχουν γραφεί πολλά, ωστόσο η εκλογική επικαιρότητα επιβάλλει αυτή την προειδοποιητική επανάληψη των κινδύνων που ενέχει η ρήξη των πολιτών με την πολιτική και το πολιτικό σύστημα και η αναζήτηση «ουδέτερων» λύσεων.

Σε ότι αφορά δε τις εκλογές για την ανάδειξη δημοτικών αρχών, η ενεργοποίηση των πολιτών υπαγορεύεται από το πραγματικό γεγονός της εγγύτητας των κατοίκων με το Δήμο. Είναι εύλογο το ερώτημα -αν δεν ενεργοποιηθούμε εμείς τότε ποιοί; Εκ του λόγου αυτού άλλωστε, η λαϊκή συμμετοχή στην τοπική αυτοδιοίκηση έχει ευρύτατα περιθώρια διείσδυσης και ελέγχου.  Ενδεικτικά υπενθυμίζω ότι για τις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές το αντιπροσωπευτικό σύστημα δεν περιχαρακώνεται από τον συντακτικό νομοθέτη στον ίδιο βαθμό με το αντιπροσωπευτικό σύστημα σε εθνικό επίπεδο.  Αφήνονται έτσι ευρύτατα περιθώρια για την εισαγωγή από τον νομοθέτη, ακόμα και θεσμών άμεσης δημοκρατίας, όπως το τοπικό δημοψήφισμα [1] ή παλαιότερα η λογοδοσία του δημάρχου (άρθρο 226 ΔΚΚ που καταργήθηκε με τον ν.3463/2006)  με βασικό στόχο την προώθηση της διαφάνειας  και βέβαια η υιοθέτηση του σπουδαίου θεσμού των κοινοτικών συμβουλίων. Σε αντίστιξη με την παραπάνω έννοια της ενεργοποίησης, η αδρανοποίηση [2] των πολιτών είναι καταστροφική όχι μόνο για την αντιπροσωπευτικότητα της δημοκρατίας αλλά και για αυτή καθαυτή την καθημερινότητα των κατοίκων.  Και εδώ η πολιτική εκμετάλλευση του θεάματος φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο καθώς η επικοινωνιακή παράμετρος εκτοπίζει το πολιτικό πρόγραμμα. Αντί άλλων αντλώ ένα παράδειγμα από τη δική μου εκλογική περιφέρεια, τον Πειραιά, με τη γνωστή διεκδίκηση του δήμου από παράγοντες του Ολυμπιακού.

Εντάξει θα μου πείτε, είναι γνώριμη η πολιτική εκμετάλλευση του ποδοσφαίρου, από την εκμετάλλευση του παγκόσμιου Κυπέλου το 1934 από τον Μουσολίνι, την αμφιλεγόμενη κατάκτηση του Μουντιάλ του 1978 από την Αργεντινή έως στα καθ’ ημάς την εξαντλητική αξιοποίηση της πορείας του Παναθηναϊκού στο Κύπελλο Πρωταθλητριών το 1971. [3] Ωστόσο είναι η πρώτη φορά – τουλάχιστον απ’ όσο εγώ γνωρίζω- που στη συλλογική συνείδηση του κοινού εντυπώνεται η ιδέα ότι η ομάδα είναι ο κύριος διεκδικητής του Δήμου και όχι τα πρόσωπα (βλ. π.χ τον τίτλο άρθρου «Ο Ολυμπιακός βγάζει δήμαρχο» http://opinion24.gr ή την άποψη ότι «Ο κύβος ερρίφθη, ο Ολυμπιακός για πρώτη φορά θα κατέβει στην πολιτική» σε http://www.tsantiri.gr). Εδώ πραγματικά ταιριάζει απόλυτα αυτό που γράφει στην Κοινωνία του Θεάματος ο Γκυ Ντεμπόρ «το θέαμα είναι το κακό όνειρο της σύγχρονης δέσμιας κοινωνίας που δεν εκφράζει παρά την επιθυμία του ύπνου» και σχολιάζει εύστοχα ο Κ. Τσουκαλάς [4] αναλύοντας τα της Ιταλίας ότι «οι εκλογικές ετυμηγορίες, αλλά και οι υπόλοιπες συλλογικές διαδικασίες, στην Ιταλία και αλλού, απειλούν όλο και περισσότερο να είναι προϊόντα πολιτικής υπνοβασίας».

Προσωπικά όταν σκέφτομαι αυτή τη διάσταση μεταξύ πραγματικότητας και εικόνας, ουσίας και εντύπωσης, ανατρέχω πάντα στην ιστορία, που διηγείται ο γνωστός ανθρωπολόγος C.L. Strauss στην Άγρια Σκέψη, όταν κατά την επίσκεψη του στη φυλή Nambikwara της Βραζιλίας ο φύλαρχος, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ιθαγενείς, αντιλαμβανόμενος τη δύναμη εξουσίας της γραφής αν και αγράμματος, τράβηξε οριζόντιες κυματιστές γραμμές σ’ ένα λευκό χαρτί μιμούμενος τον Strauss και προσποιήθηκε ότι τις διαβάζει. Ωστόσο αυτό το τέχνασμα δεν στάθηκε ικανό να του εξασφαλίσει την αρχηγεία της φυλής καθώς ένα χρόνο μετά οι ιθαγενείς τον εξεδίωξαν.

Απομένει να δούμε πόσο ιθαγενείς είμαστε όλοι στις επερχόμενες εκλογές.

Σημειώσεις

1. Βλ. Γ. Παπαδημητρίου, Το «άτυπο» δημοψήφισμα στο πλαίσιο λειτουργίας των ΟΤΑ ΤοπΑ 1985 σελ. 42

2. Δανείζομαι τον όρο από την επιστήμη της φυσικής, με την έννοια της δημιουργίας κατάστασης μηδενικής αντίδρασης  (http://el.wiktionary.org)

3.  Βλ. σχετικό άρθρο  Γ. Κωστάκη, «Πολιτική και ποδόσφαιρο», εφ. Αυγή 13.6.2010

4.   Βλ. Κ. Τσουκαλάς, «Ο Μπερλουσκονισμός ως μαζική υπνοβασία», εφ. Το Βήμα 30.4.2006

http://rednotebook.gr/