Συνέντευξη με τον Σεβαστιανό Μοιρασγεντή, ερευνητή στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, για την τελευταία έκθεση του IPCC του ΟΗΕ
Tη συνέντευξη πηρε ο Πέτρος Λινάρδος Ρυλμόν
Δημοσιεύτηκε πρόσφατα η έκθεση του IPCC (Intergovernmental Panel for Climate Change – Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή) σχετικά με την εξέλιξη της Κλιματικής Αλλαγής, και αναμένουμε την Άνοιξη τις δύο συμπληρωματικές εκθέσεις που θα αφορούν τις επιπτώσεις ανά γεωγραφικές περιοχές και τις αναγκαίες πολιτικές για την άμβλυνση και αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού.
Είναι γνωστό ότι ακόμα και το ίδιο το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής αμφισβητείται, ενώ οι πολύ σοβαρές επιπτώσεις του για την εξέλιξη των συνθηκών ζωής και των οικονομικών δραστηριοτήτων στις διάφορες περιοχές του πλανήτη, και σε κάθε χώρα ειδικά, είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστες. Ακόμα και μεγάλο μέρος της Αριστεράς έχει πέσει στην παγίδα της προσέγγισης της παγκόσμιας οικονομικής και πολιτικής ελίτ, που θεωρεί έτσι κι αλλιώς αναπόφευκτη τη ραγδαία επιδείνωση των συνθηκών ζωής μεγάλου μέρους του ανθρώπινου πληθυσμού και αποδέχεται επομένως τις πρόσθετες επιπτώσεις που θα έχει η συνεχιζόμενη κλιματική αλλαγή.
Θέσαμε τα σχετικά ερωτήματα στον Σεβαστιανό Μοιρασγεντή, ερευνητή στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ο κ. Μοιρασγεντής είναι ένας από τους συντάκτες της αναμενόμενης έκθεσης του IPCC για τις πολιτικές οι οποίες πρέπει να εφαρμοστούν. Ήταν επίσης μέλος της ερευνητικής ομάδας της μελέτης του Ινστιτούτου Εργασίας με τίτλο “Πράσινη οικονομία, κοινωνική συνοχή και απασχόληση”.
Ας ξεκινήσουμε από την τελευταία έκθεση του IPCC. Τι μας λέει αυτή η έκθεση τι επιβεβαιώνει, πώς διαφοροποιείται από τις προηγούμενες εκθέσεις;
Η έκθεση αυτή γίνεται κάθε επτά χρόνια, και αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος αποτυπώνει την εκτίμηση της εξέλιξης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, το δεύτερο επικεντρώνεται στις επιπτώσεις, και το τρίτο εστιάζει στις πολιτικές και τα μέτρα που πρέπει να υιοθετηθούν για να αντιμετωπιστεί ή τουλάχιστον να περιοριστεί η κλιματική αλλαγή. Πριν 2 εβδομάδες δημοσιεύτηκε το πρώτο μέρος, ενώ τα υπόλοιπα δύο θα δημοσιευτούν τον Απρίλιο του 2014. Το σημαντικό με το δημοσιευμένο μέρος της έκθεσης είναι ότι επιβεβαιώνεται πως η κλιματική αλλαγή είναι αδιαμφισβήτητη, και ότι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες ευθύνονται για πάνω από το 50% της θέρμανσης του πλανήτη που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες. Επιβεβαιώνεται η εξέλιξη κάποιων μεγεθών, ότι η παγκόσμια μέση θερμοκρασία στον πλανήτη έχει αυξηθεί και θα συνεχίσει να αυξάνεται, ότι γίνονται πιο συχνά και έντονα τα καιρικά φαινόμενα, όπως οι καύσωνες, κλπ. Όσον αφορά στις βροχοπτώσεις, οι μεταβολές δεν είναι ενιαίες σε όλες τις περιοχές του πλανήτη. Συγκεκριμένα εκτιμάται ότι οι βροχοπτώσεις θα αυξηθούν στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη και θα μειωθούν στα μικρά, όπως είναι η Ελλάδα και η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Υπάρχουν επίσης καλύτερες εκτιμήσεις για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας σε σχέση με το παρελθόν. Τα βασικά συμπεράσματα της προηγούμενης έκθεσης επιβεβαιώνονται, η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα του μέλλοντος αλλά εξελίσσεται σήμερα, και τεκμηριώνεται με βεβαιότητα 95% ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι αυτές που ευθύνονται γι αυτήν.
Παρατηρείται όμως τα τελευταία 15 χρόνια μια επιβράδυνση της αύξησης της θερμοκρασίας για την οποία έχει γίνει πολύ συζήτηση.
Ας βάλουμε τα πράγματα στη σωστή τους σειρά. Καθεμιά από τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ήταν θερμότερη από όλες τις δεκαετίες από το 1850 και μετά που υπάρχουν αξιόπιστες ενόργανες μετρήσεις. Αν δούμε τώρα το ρυθμό αύξησης της θερμοκρασίας από το ’88 μέχρι σήμερα, αυτός ο ρυθμός είναι πράγματι χαμηλότερος από το ρυθμό αύξησης από το ’50 μέχρι το ’12. Αυτό έχει να κάνει με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιόδου αυτής. Με μη ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως οι εκρήξεις των ηφαιστείων ή ο ενδεκαετής κύκλος του ηλίου. Παίζει ρόλο και η επιλογή του έτους βάσης, του 1988 που ήταν μια ιδιαίτερα θερμή χρονιά. Αλλά το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής δεν σημαίνει ότι η θερμοκρασία αυξάνεται κάθε χρόνο. Μιλάμε για κλίμα και όχι για μετεωρολογία. Πρέπει να κοιτάμε μεγάλες περιόδους και να τις συγκρίνουμε με αντίστοιχες περιόδους στο παρελθόν. Το φαινόμενο δεν εξελίσσεται γραμμικά. Και δεν εξαρτάται μόνο από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Αλλά ακόμα και αυτές έχουν αντικρουόμενες επιπτώσεις σχετικά με τη μέση θερμοκρασία. Εκπέμπουμε διοξείδιο του άνθρακα το οποίο συμβάλλει στην αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά και διοξείδιο του θείου που μέσω των σχηματιζόμενων στην ατμόσφαιρα αεροσόλς δρα ανασταλτικά. Συνολικά πάντως είναι σαφές από τα αποτελέσματα της Έκθσης ότι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες συμβάλλουν αποφασιστικά στην κλιματική αλλαγή και στην αύξηση της θερμοκρασίας.
Δεν έχουμε βέβαια ακόμα τα άλλα δυο μέρη της έκθεσης. Μπορούμε ως τώρα να πούμε αν επιβεβαιώνονται κάποιες τάσεις που είχαν διαπιστωθεί στην προηγούμενη έκθεση σχετικά με την Ελλάδα, την Ευρώπη, την περιοχή μας;
Ναι μπορούμε να πούμε ότι επιβεβαιώνονται. Σε κάθε περιοχή οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πολυδιάστατες και επηρεάζουν πολλούς τομείς δραστηριοτήτων. Μια διάσταση που έχει πολύ μεγάλη σημασία για την περιοχή μας είναι το νερό. Τα κλιματικά μοντέλα συνηγορούν στο ότι θα υπάρξει σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Οι εξελίξεις αυτές θα επηρεάσουν μια σειρά δραστηριότητες όπως την άρδευση στη γεωργία, την ύδρευση, τον τουρισμό κλπ. Τα φυσικά και ανθρωπογενή συστήματα θα δεχθούν μεγάλες πιέσεις λόγω του νερού. Οι δραστηριότητες αυτές θα πρέπει να λειτουργήσουν σε ένα πολύ πιο δυσμενές περιβάλλον από την άποψη των κλιματικών συνθηκών.
Η σύνοψη της έκθεσης κάνει κάποιες εκτιμήσεις για την άνοδο της μέσης θερμοκρασίας. Έχουμε θεωρήσει μετά από πολλές εκθέσεις και αναλύσεις ότι υπάρχει ένα όριο που δεν πρέπει να ξεπεράσουμε που είναι οι 2 βαθμοί κελσίου, ως το 2050. Τι το καινούργιο μας λέει η έκθεση γι αυτό.
Είναι ακόμα ένα ανοιχτό ερευνητικό πεδίο το κατά πόσο οι 2 βαθμοί είναι ένα ασφαλές όριο, που αν δεν το υπερβούμε οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα είναι διαχειρίσιμες. Βέβαια ακόμα και αν εκτιμάται ότι οι επιπτώσεις θα είναι διαχειρίσιμες, θα είναι πολύ σημαντικές. Καθώς όμως επιβεβαιώνεται η ευθύνη των δραστηριοτήτων του ανθρώπου στην εξέλιξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, το αν θα ξεπεραστούν οι 2 βαθμοί, ή ο 1,5 βαθμός που κατά πολλούς θεωρείται πλέον ένα ασφαλέστερο όριο, εξαρτάται από τις πολιτικές και τα μέτρα περιορισμού των εκπομπών που θα εφαρμοστούν, από το πόσο διοξείδιο του άνθρακα και άλλα αέρια του θερμοκηπίου θα απελευθερώσουμε στην ατμόσφαιρα τα επόμενα χρόνια. Οι εκπομπές αυτές συνδέονται με όλες σχεδόν τις παραγωγικές και καταναλωτικές μας δραστηριότητες και τίθενται επομένως ερωτήματα για το αναπτυξιακό και καταναλωτικό πρότυπό μας, αλλά και αυτό που πάει να επικρατήσει στις μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες.
Πριν μερικά χρόνια είχε διαμορφωθεί στην Ευρώπη ένα πλαίσιο και στόχοι πολιτικών. Μήπως πρέπει να αναθεωρηθεί αυτό το πλαίσιο; Έχει πραγματικά λειτουργήσει;
Κατ’ αρχάς να δούμε το χαρακτήρα του πλαισίου. Περιελάμβανε δεσμευτικούς στόχους ως το 2020, ενώ για την μετέπειτα περίοδο και μέχρι το 2050 υπήρχαν διακηρύξεις προθέσεων όχι όμως δεσμεύσεις των κρατών για συγκεκριμένες μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Δεδομένης της εξέλιξης του φαινομένου και των επανεκτιμήσεων που γίνονται, επιβεβαιώνεται ότι για την αποφυγή της καταστρεπτικής κλιματικής αλλαγής (σχηματικά ο περιορισμός της αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1,5-2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα) πραγματικά απαιτούνται πολύ μεγάλες μειώσεις των εκπομπών. Οι διακηρύξεις της ΕΕ είναι πολύ καλές σε αυτό το επίπεδο, οι δεσμεύσεις για το 2020 στο πλαίσιο της ανάγκης αντιμετώπισης του φαινομένου είναι συντηρητικές και θα πρέπει να υιοθετηθούν πιο φιλόδοξοι στόχοι. Ταυτόχρονα η ΕΕ δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της το φαινόμενο, ακόμα και αν μηδενίσει τις έκπομπες της. Λειτουργεί μαζί με άλλους μεγάλους παίκτες: τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ινδία κλπ. Δεν μπορεί να επιτευχθεί πρόοδος ή αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου αν αυτές οι μεγάλες οικονομίες δεν δεσμευτούν σε δραστικές μειώσεις των εκπομπών. Αυτή τη στιγμή εξελίσεται μια ακόμα διαπραγμάτευση, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2015, προκειμένου να διαμορφωθεί μια νέα παγκόσμια συμφωνία για δραστικές μειώσεις των εκπομπών, η οποία είναι απαραίτητη., Είναι εύκολο - και σωστό - να λέμε ότι ιστορικά το φαινόμενο οφείλεται στις βιομηχανικές χώρες (στην Ευρώπη, την Αμερική, την Ιαπωνία κλπ), δυστυχώς όμως δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί πλέον μόνο με δράσεις στις αναπτυγμένες χώρες. Μακάρι να μπορούσαμε να πούμε «αυτοί που το δημιούργησαν, ας το λύσουν». Ακόμα και αν αυτές οι χώρες μηδενίσουν τις εκπομπές τους, το φαινόμενο δεν θα μηδενιστεί. Μπορεί να επιβραδυνθεί η επιδείνωση. Στην προσπάθεια μείωσης των εκπομπών απαιτείται και η αποφασιστική συμβολή των μεγάλων αναπτυσσόμενων οικονομιών όπως η Κίνα, η Ινδία, κλπ.
Δυστυχώς, είμαστε στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης. Είναι φανερό ότι τα ζητήματα του περιβάλλοντος και στην ΕΕ έχουν πάει πίσω, διότι η οικονομική κατάσταση είναι το κυρίαρχο θέμα. Το νέο αυτό οικονομικό περιβάλλον επηρεάζει το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής με δύο τρόπους. Αφενός, αρνητικά διότι διάφορες πολιτικές που είχαν σχεδιαστεί πάνε πίσω και υπάρχει πίεση από τη βιομηχανία για λιγότερο αυστηρά όρια ρύπων, αφετέρου η οικονομική δραστηριότητα είναι σε ύφεση και αυτό σημαίνει ότι το φαινόμενο εξελίσσεται με βραδύτερους ρυθμούς. Κάποια στιγμή, όμως, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο κάποια ανάκαμψη θα έρθει και τότε θα τεθούν ξανά τα προβλήματα επί τάπητος και πολύ πιο επιτακτικά. Και εδώ είναι μια χρυσή ευκαιρία να δούμε το αναπτυξιακό μοντέλο λίγο διαφορετικά και όχι μόνο στη βιομηχανία, αλλά και στα νοικοκυριά. Υπάρχουν πάρα πολλά περιθώρια και ο στόχος αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να συνδεθεί άρρηκτα με άλλους μεγάλους αναπτυξιακούς στόχους, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά σε όλες τις χώρες.
Στον ανατυσσόμενο κόσμο περίπου 2 δισσεκατομύρια άτομα δεν έχουν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια. Μια αποτελεσματική πολιτική για την κλιματική αλλαγή θα πρέπει να εξασφαλίζει σε αυτούς τους ανθρώπους πρόσβαση σε μοντέρνες ενεργειακές πηγές οι οποίες όμως θα παράγονται με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον ελαχιστοποιώντας τις εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων. Στην Ελλάδα λέμε ξανά και ξανά ότι υπάρχουν πολλά περιθώρια για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στα κτίρια. Όχι όμως αυξάνοντας τις τιμές του πετρελαίου και οδηγώντας στην ενεργειακή φτώχεια και την εξαθλίωση εκατομμύρια συμπολίτες μας αλλά αναβαθμίζοντας το κτιριακό απόθεμα με κατάλληλα και στοχευμένα μέτρα εξοικονόμησης τα οποία θα εξασφαλίζουν ανεκτές συνθήκες διαβίωσης για τους κατοίκους με σημαντικά μικρότερες ενεργειακές καταναλώσεις. Δεν έχει νόημα η εφαρμογή πολιτικών εξοικονόμησης ενέργειας αν ταυτόχρονα δεν εξασφαλίζουν ποιοτικές συνθήκες διαβίωσης. Το να μην καταναλώνουμε ενέργεια και αυτό να σημαίνει οτι ο άλλος δεν μπορεί να ζεσταθεί ή να μαγειρέψει… αυτή η εξοικονόμηση δεν έχει κανένα νόημα.
Εχεις ασχοληθεί και με θέματα οικονομικής πολιτικής που έχουν σχέση με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Υπάρχουν δύο ερωτήματα: Πού βρισκόμαστε στην Ελλάδα, από πλευράς υλοποίησης των πολιτικών που έχει συμφωνήσει η χώρα, στο πλαίσιο της ΕΕ; Αλλά υπάρχουν και άλλα θέματα πολιτικής, λόγω άλλων αλλαγών. Η μείωση των βροχοπτώσεων, ενδεχομένως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η ένταση των καιρικών φαινομένων… όλα αυτά είναι εξελίξεις που απαιτούν κάποιες πολιτικές. Πού βρισκόμαστε από αυτή την άποψη;
Οι δύο μεγάλοι άξονες που είχε σχεδιάσει η χώρα για να μειώσει τις εκπομπές της ήταν η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η εξοικονόμηση ενέργειας. Ως προς το πρώτο, μέχρι το 2011 υπήρξε σημαντική πρόοδος. Η άρση σημαντικών γραφειοκρατικών εμποδίων οδήγησε στην υλοποίηση σημαντικών επενδύσεων. Ειδικά στα φωτοβολταϊκά με την υιοθέτηση πολύ υψηλών κινήτρων και τη ραγδαία πτώση των τιμών η διείσδυση ήταν μεγαλύτερη από το στόχο που είχε τεθεί και διαμορφώθηκαν τα χαρακτηριστικά φούσκας. Τα αιολικά, που ήταν επίσης ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του προγράμματος, πήγαιναν επίσης αρκετά καλά, και μάλιστα με πιο ορθολογικούς ρυθμούς σε σχέση με τα φωτοβολταϊκά. Τώρα με την κρίση, τα κίνητρα για τα φωτοβολταϊκά μειώθηκαν αρκετά και υπάρχει ένα πάγωμα της αγοράς. Όσο για την αιολική ενέργεια, που ήταν ίσως το πιο βασικό κομμάτι του προγράμματος, οι επενδύσεις έχουν παγώσει κυρίως λόγω προβλημάτων στη χρηματοδότηση των έργων. Τα τελευταία δύο χρόνια δεν κατασκευάζονται καινούρια αιολικά πάρκα, οι μεγάλες εταιρείες του χώρου είναι ενεργές στην ελληνική αγορά, εντούτοις υπάρχει επιφυλακτικότητα για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Γίνονται μελέτες, προετοιμασίες, αλλά προς το παρόν δεν υλοποιείται μεγάλος αριθμός έργων.
Άρα τα ποσοτικά αποτελέσματα σε σχέση με τους στόχους ποια είναι;
Ακόμα δεν έχουμε μεγάλες αποκλίσεις, γιατί μπήκαν κάποια πάρκα που κατασκευάζονταν τα προηγούμενα χρόνια. Αλλά θεωρώ ότι μέχρι το 2015 θα υπάρχουν αποκλίσεις. Τα μεγάλα έργα χρειάζονται δύο - τρία χρόνια κατασκευής. Άρα οι καθυστερήσεις στα αιολικά θα φανούν τα επόμενα χρόνια. Στα φωτοβολταϊκά υπήρξε πολύ μεγάλη διείσδυση, γιατί υπήρξαν πολύ μεγάλα κίνητρα. Στην αρχική φάση ήταν καλά σχεδιασμένα και δημιούργησαν μια νέα αγορά. Υπήρξαν όμως ραγδαίες αλλαγές στην αγορά των φωτοβολταϊκών, με μεγάλη πτώση του κόστους επένδυσης, χωρίς έγκαιρη προσαρμογή των κινήτρων, γεγονός που οδήγησε στη φούσκα των φωτοβολταϊκών.
Τώρα, ως προς το κομμάτι της εξοικονόμησης, υπάρχουν κάποια κίνητρα για να αναβαθμιστεί το κτιριακό απόθεμα με το «εξοικονομώ κατ’ οίκον», αλλά στον τομέα αυτό υπάρχουν πολύ μεγάλα περιθώρια και θα πρέπει να δωθεί ιδιαίτερη βαρύτητα τα επόμενα χρόνια. Στην Ελλάδα του 2013 πολύ μεγάλα τμήματα του πληθυσμού υποφέρουν από ενεργειακή φτώχεια, δεν μπορούν να έχουν ανεκτές συνθήκες διαβίωσης μέσα στα σπίτια τους με σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, ενώ η καταφυγή σε πρωτόγονους τρόπους θέρμανσης οδηγεί σε πολύ μεγάλη υποβάθμιση του αστικού ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος . Αυτό είναι ντροπή. Και κανένας δεν λαμβάνει υπόψη τις γενικευμένες οικονομικές επιπτώσεις μιας τέτοιας πολιτικής. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας μελέτης που ολοκληρώθηκε πρόσφατα στη Βρετανία προκύπτει ότι για κάθε ένα 1 ευρώ που δίνεται σε ένα νοικοκυριό που υποφέρει από ενεργειακή φτώχεια για να ζεσταθεί, εξοικονομούνται δαπάνες 45 λεπτών του ευρών στο σύστημα υγείας. Ποια τέτοια οικονομική αποτίμηση έγινε στην Ελλάδα, για να δούμε ότι έπρεπε να αυξηθεί τόσο το πετρέλαιο; Ποιες είναι εν γένει οι επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και κατ' επέκταση στην οικονομία από τη δραματική επιδείνωση του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις λόγω της αλλαγής στον τρόπο θέρμανσης των νοικοκυριών που σηματοδότησε η δραματική αύξηση της τιμής του πετρελαίου;
Για τις άλλες επιπτώσεις…
Όπως είπαμε, ακόμα και αν υλοποιηθούν φιλόδοξα μέτρα για να περιοριστεί το φαινόμενο, τις επόμενες δεκαετίες θα υπάρξουν σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία και στο περιβάλλον που θα απαιτήσουν συντονισμένες προσπάθειες για να τις διαχειριστούμε. Ας πάρουμε το "καλό" σενάριο της αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου. Μια τέτοια εξέλιξη θα επηρεάσει διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, για κάθε μία εκ των οποίων θα πρέπει να φτιαχτεί ένα σχέδιο προσαρμογής. Ως ένα βαθμό θα πρέπει να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες, να μάθουμε να ζούμε με τις αλλαγές. Για παράδειγμα, ο γεωργικός τομέας θα πρέπει να προσαρμοστεί σε συνθήκες υψηλότερων θερμοκρασιών και μικρότερης διαθεσιμότητας νερού. Η υιοθέτηση επομένως λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών, η χρήση νέων ανθεκτικότερων υβριδίων, η αλλαγή των καλλιεργνητικών πρακτικών και μεθόδων είναι μερικές από τις δράσεις που μπορούν εξασφαλίσουν αποτελεσματικότερες συνθήκες άσκησης της γεωργικής δραστηριότητας. Τίθεται επομένως ένα τεράστιο θέμα ταυτοποίησης των πρακτικών αυτών αλλά και ενημέρωσης των ανθρώπων της υπαίθρου προκειμένου έγκαιρα να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες και να εφαρμόσουν τις προτεινόμενες πρακτικές. Όσον αφορά τον τουρισμό, είναι πιθανόν να επιδεινωθούν οι κλιματικές συνθήκες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αλλά ταυτόχρονα να δημιουργηθούν ευνοϊκότερες συνθήκες την υπόλοιπη περίοδο κατά τη διάρκεια του έτους. Η διάγνωση των τάσεων αυτών θα πρέπει να οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός σχεδίου δράσης για περιορισμό των απωλειών στον τουρισμό τους καλοκαιρινούς μήνες και ταυτόχρονα την ανάπτυξη της υποδομής ώστε οι ευνοϊκότερες κλιματικές συνθήκες τις περιόδους χαμηλής τουριστικής κίνησης να μετουσιωθούν σε τουριστικό ρεύμα. Με απλά λόγια πρέπει να υπάρχουν ανοιχτά ξενοδοχεία για να μείνει ο τουρίστας, πρέπει να υπάρξει μια καμπάνια για την Ελλάδα την Άνοιξη, κλπ. Υπάρχουν δυνατότητες σε κάθε τομέα να προσαρμοστείς και να μειώσεις τις αρνητικές επιπτώσεις. Και πάντα υπάρχουν και θετικές διαστάσεις, τις οποίες μπορείς να εκμεταλλευτείς. Αλλά αυτό απαιτεί ένα οργανωμένο σχέδιο, μέσω του οποίου καταρχάς θα αποτυπώνεται η εξέλιξη του φαινομένου, , θα γίνεται εκτίμηση των επιπτώσεων που αναμένονται ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας και θα αναδεικνύονται εκείνες οι δράσεις που θα μας επιτρέψουν να προσαρμοστούμε και να αναπτυχθούμε.
Το θέμα των αποθεμάτων νερού που ήδη έχουν επιβαρυνθεί από την υπεράντληση, πώς τίθεται σήμερα; Με βάση τις προβλέψεις πώς θα μπορούσαμε να το θέσουμε;
Δεν γνωρίζουμε ακόμα τις νέες εκτιμήσεις, αλλά δεν νομίζω ότι θα διαφοροποιούνται και πολύ από την προηγούμενη έκθεση. Τα κλιματικά μοντέλα συνηγορούν ότι στη Νότια Ευρώπη αναμένεται σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μάλιστα, η μείωση αυτή θα παρουσιάζει σημαντικές εποχικές διακυμάνσεις. Κλιματικά σενάρια που είχαν δημοσιευθεί παλιότερα έδειχναν ότι κατά τους καλοκαιρινούς μήνες οι βροχοπτώσεις στη Βαλκανική θα έχουν σχεδόν μηδενιστεί προς το τέλος του αιώνα. Τέτοιες εξελίξεις δημιουργούν πολύ σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο στις οικονομικές δραστηριότητες αλλά και στα φυσικά οικοσυστήματα.. Αν τα σενάρια επιβεβαιωθούν και η μείωση του ύψους των βροχοπτώσεων είναι της τάξης αυτής, χρειάζονται μεγάλης κλίμακας μέτρα προσαρμογής. Θα πρέπει η γεωργία να προσανατολιστεί σε καλλιέργειες που είναι λιγότερο εξαρτημένες από το νερό. Θα πρέπει να γίνει σημαντική αναβάθμιση των υποδομών ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες του νερού στα δίκτυα αλλά και συλλογής του νερού. Επίσης, θα υπάρξουν προβλήματα πολύ πιο ζωτικά. Σύφωνα με τα αποτελέσματα μια παλιότερης μελέτης που είχαμε εκπονήσει στο Αστεροσκοπείο, οι προβλεπόμενες αλλαγές στις βροχοπτώσεις θα οδηγούσε προς το τέλος του αιώνα και με βάση τις σημερινές απαιτήσεις και υποδομές υδροδότησης σε ελλείψεις στη διαθεσιμότητα του νερού της τάξης του 50%. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει έγκαιρα να προγραμματιστούν έργα εξοικονόμησης νερού και εξασφάλισης εναλλακτικών πηγών τροφοδοσίας.
Σε αυτά που λες υπάρχουν δύο ανάγκες που εμφανίζονται. Πρώτα από όλα οτι πρέπει να υπάρχει τεκμηρίωση και μελέτες, και μετά ότι πρέπει να περάσουμε σε μια οικονομία που να έχει ένα έντονο στοιχείο σχεδιασμού. Σχεδιασμός, ο οποίος να υπηρετεί τις ανάγκες του κόσμου. Πόσο μακριά βρισκόμαστε από την κάλυψη αυτών των αναγκών;
Δυστυχώς είμαστε πολύ μακριά σε όλα τα επίπεδα. Στον τομέα της έρευνας υπαρχει συνεχής υποβάθμιση. Τα ερευνητικά κέντρα απαξιώνονται, τα κονδύλια δεν αρκούν για να καλύψουν τις λειτουργικές ανάγκες των κέντρων, ενώ οι χρηματοδοτήσεις για ερευνητικά προγράμματα είναι πολύ μικρές και δίνονται με πολύ μεγάλες καθυστερήσεις και γραφειοκρατία…
Τώρα, στην προσπάθεια οικοδόμησης μιας οικονομίας χαμηλών εκπομπών άνθρακα, πραγματικά πρέπει να υπάρξει ένας κεντρικός σχεδιασμός. Υπάρχουν μέτρα που μπορεί να γίνουν συμβάλλοντας στη μείωση των εκπομπών με οικονομικό όφελος. Για πολλά άλλα όμως θα απαιτηθεί, τουλάχιστον σε αρχική φάση, η υλοποίηση σημαντικών επενδύσεων. Δεδομένης της οικονομικής στενότητας χρειάζεται ένας σχεδιασμός προκειμένου τα χρήματα αυτά να αποδώσουν το μέγιστο περιβαλλοντικό και κοινωνικό όφελος. Σας είπα πριν το παράδειγμα με τα σπίτια. Στην Ελλάδα υπάρχει ένα τεράστιο ζήτημα της ενεργειακής ποιότητας του κτιριακού αποθέματος και πώς αυτή μπορεί να αναβαθμιστεί. Πάνω από το 60% των σπιτιών δεν διαθέτουν μόνωση. Η πολιτεία δεν μπορεί προφανώς να επιδοτήσει τη μόνωση όλων αυτών των κατοικιών. Χρειάζεται όμως σχεδιασμός. Να εντοπίσει περιοχές που πραγματικά έχουν πρόβλημα, τους πραγματικά φτωχούς όχι με βάση τη φορολογική τους δήλωση, και να χαράξει ένα φιλόδοξο σχέδιο αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος που αφενός θα μειώσει τις ενεργειακές απαιτήσεις αφετέρου θα αναζωγονήσει τον κλάδο των κατασκευών με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασία. Ακόμα και τα λίγα λεφτά που έχουμε θα πρέπει να τα διαθέσουμε σωστά ώστε να έχουμε το μέγιστο αποτέλεσμα. Μέχρι πριν 3 χρόνια επιδοτούσαν τους πάντες για να αλλάξουν κλιματιστικό. Για να μιλήσουμε με όρους διοξειδίου του άνθρακα, τα ίδια λεφτά αν τα είχαμε διαθέσει για την αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος θα μπορούσαμε να είχαμε εξοικονομήσει 7 φορές παραπάνω διοξείδιο του άνθρακα.
Αυτά πρέπει να μελετούνται…
Να μελετούνται και να πηγαίνουν σε αυτούς που έχουν ανάγκη, στους πραγματικά φτωχούς. Δεδομένου της αδυναμίας του ελληνικού φορολογικού συστήματος να εντοπίσει ποιοι είναι φτωχοί στη χώρα, θα πρέπει να υπάρχουν διάφορα κριτήρια, από την περιοχή που ζουν μέχρι τον τύπο του νοικοκυριού. Να πάνε τα χρήματα σε αυτούς που έχουν πραγματικά ανάγκη.
Επομένως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής πάει μαζί με την κοινωνική δικαιοσύνη.
Αν δεν συνδεθεί με στόχους κοινωνικής δικαιοσύνης δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο. Μόνο αν αντιμετωπιστούν τέτοια θεμελιώδη ζητήματα διαβίωσης μπορεί να έχει αποτέλεσμα. Δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση στο ηλεκτρικό. Ό,τι μέτρα και να πάρουμε εμείς αν αυτοί δεν αποκτήσουν πρόσβαση σε μοντέρνους και ασφαλείς ενεργειακούς πόρους ακυρώνεται κάθε προσπάθεια. Τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως γυναίκες και παιδιά, πεθαίνουν ετησίως επειδή καίνε ξύλα και άνθρακα μέσα στο σπίτι τους για να μαγειρέψουν και να ζεσταθούν. Είναι η έβδομη αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Πηγή: Εποχή, 26-27/10/2013
Δημοσιεύτηκε πρόσφατα η έκθεση του IPCC (Intergovernmental Panel for Climate Change – Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή) σχετικά με την εξέλιξη της Κλιματικής Αλλαγής, και αναμένουμε την Άνοιξη τις δύο συμπληρωματικές εκθέσεις που θα αφορούν τις επιπτώσεις ανά γεωγραφικές περιοχές και τις αναγκαίες πολιτικές για την άμβλυνση και αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού.
Είναι γνωστό ότι ακόμα και το ίδιο το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής αμφισβητείται, ενώ οι πολύ σοβαρές επιπτώσεις του για την εξέλιξη των συνθηκών ζωής και των οικονομικών δραστηριοτήτων στις διάφορες περιοχές του πλανήτη, και σε κάθε χώρα ειδικά, είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστες. Ακόμα και μεγάλο μέρος της Αριστεράς έχει πέσει στην παγίδα της προσέγγισης της παγκόσμιας οικονομικής και πολιτικής ελίτ, που θεωρεί έτσι κι αλλιώς αναπόφευκτη τη ραγδαία επιδείνωση των συνθηκών ζωής μεγάλου μέρους του ανθρώπινου πληθυσμού και αποδέχεται επομένως τις πρόσθετες επιπτώσεις που θα έχει η συνεχιζόμενη κλιματική αλλαγή.
Θέσαμε τα σχετικά ερωτήματα στον Σεβαστιανό Μοιρασγεντή, ερευνητή στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ο κ. Μοιρασγεντής είναι ένας από τους συντάκτες της αναμενόμενης έκθεσης του IPCC για τις πολιτικές οι οποίες πρέπει να εφαρμοστούν. Ήταν επίσης μέλος της ερευνητικής ομάδας της μελέτης του Ινστιτούτου Εργασίας με τίτλο “Πράσινη οικονομία, κοινωνική συνοχή και απασχόληση”.
Ας ξεκινήσουμε από την τελευταία έκθεση του IPCC. Τι μας λέει αυτή η έκθεση τι επιβεβαιώνει, πώς διαφοροποιείται από τις προηγούμενες εκθέσεις;
Η έκθεση αυτή γίνεται κάθε επτά χρόνια, και αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος αποτυπώνει την εκτίμηση της εξέλιξης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, το δεύτερο επικεντρώνεται στις επιπτώσεις, και το τρίτο εστιάζει στις πολιτικές και τα μέτρα που πρέπει να υιοθετηθούν για να αντιμετωπιστεί ή τουλάχιστον να περιοριστεί η κλιματική αλλαγή. Πριν 2 εβδομάδες δημοσιεύτηκε το πρώτο μέρος, ενώ τα υπόλοιπα δύο θα δημοσιευτούν τον Απρίλιο του 2014. Το σημαντικό με το δημοσιευμένο μέρος της έκθεσης είναι ότι επιβεβαιώνεται πως η κλιματική αλλαγή είναι αδιαμφισβήτητη, και ότι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες ευθύνονται για πάνω από το 50% της θέρμανσης του πλανήτη που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες. Επιβεβαιώνεται η εξέλιξη κάποιων μεγεθών, ότι η παγκόσμια μέση θερμοκρασία στον πλανήτη έχει αυξηθεί και θα συνεχίσει να αυξάνεται, ότι γίνονται πιο συχνά και έντονα τα καιρικά φαινόμενα, όπως οι καύσωνες, κλπ. Όσον αφορά στις βροχοπτώσεις, οι μεταβολές δεν είναι ενιαίες σε όλες τις περιοχές του πλανήτη. Συγκεκριμένα εκτιμάται ότι οι βροχοπτώσεις θα αυξηθούν στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη και θα μειωθούν στα μικρά, όπως είναι η Ελλάδα και η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Υπάρχουν επίσης καλύτερες εκτιμήσεις για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας σε σχέση με το παρελθόν. Τα βασικά συμπεράσματα της προηγούμενης έκθεσης επιβεβαιώνονται, η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα του μέλλοντος αλλά εξελίσσεται σήμερα, και τεκμηριώνεται με βεβαιότητα 95% ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι αυτές που ευθύνονται γι αυτήν.
Παρατηρείται όμως τα τελευταία 15 χρόνια μια επιβράδυνση της αύξησης της θερμοκρασίας για την οποία έχει γίνει πολύ συζήτηση.
Ας βάλουμε τα πράγματα στη σωστή τους σειρά. Καθεμιά από τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ήταν θερμότερη από όλες τις δεκαετίες από το 1850 και μετά που υπάρχουν αξιόπιστες ενόργανες μετρήσεις. Αν δούμε τώρα το ρυθμό αύξησης της θερμοκρασίας από το ’88 μέχρι σήμερα, αυτός ο ρυθμός είναι πράγματι χαμηλότερος από το ρυθμό αύξησης από το ’50 μέχρι το ’12. Αυτό έχει να κάνει με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιόδου αυτής. Με μη ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως οι εκρήξεις των ηφαιστείων ή ο ενδεκαετής κύκλος του ηλίου. Παίζει ρόλο και η επιλογή του έτους βάσης, του 1988 που ήταν μια ιδιαίτερα θερμή χρονιά. Αλλά το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής δεν σημαίνει ότι η θερμοκρασία αυξάνεται κάθε χρόνο. Μιλάμε για κλίμα και όχι για μετεωρολογία. Πρέπει να κοιτάμε μεγάλες περιόδους και να τις συγκρίνουμε με αντίστοιχες περιόδους στο παρελθόν. Το φαινόμενο δεν εξελίσσεται γραμμικά. Και δεν εξαρτάται μόνο από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Αλλά ακόμα και αυτές έχουν αντικρουόμενες επιπτώσεις σχετικά με τη μέση θερμοκρασία. Εκπέμπουμε διοξείδιο του άνθρακα το οποίο συμβάλλει στην αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά και διοξείδιο του θείου που μέσω των σχηματιζόμενων στην ατμόσφαιρα αεροσόλς δρα ανασταλτικά. Συνολικά πάντως είναι σαφές από τα αποτελέσματα της Έκθσης ότι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες συμβάλλουν αποφασιστικά στην κλιματική αλλαγή και στην αύξηση της θερμοκρασίας.
Δεν έχουμε βέβαια ακόμα τα άλλα δυο μέρη της έκθεσης. Μπορούμε ως τώρα να πούμε αν επιβεβαιώνονται κάποιες τάσεις που είχαν διαπιστωθεί στην προηγούμενη έκθεση σχετικά με την Ελλάδα, την Ευρώπη, την περιοχή μας;
Ναι μπορούμε να πούμε ότι επιβεβαιώνονται. Σε κάθε περιοχή οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πολυδιάστατες και επηρεάζουν πολλούς τομείς δραστηριοτήτων. Μια διάσταση που έχει πολύ μεγάλη σημασία για την περιοχή μας είναι το νερό. Τα κλιματικά μοντέλα συνηγορούν στο ότι θα υπάρξει σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Οι εξελίξεις αυτές θα επηρεάσουν μια σειρά δραστηριότητες όπως την άρδευση στη γεωργία, την ύδρευση, τον τουρισμό κλπ. Τα φυσικά και ανθρωπογενή συστήματα θα δεχθούν μεγάλες πιέσεις λόγω του νερού. Οι δραστηριότητες αυτές θα πρέπει να λειτουργήσουν σε ένα πολύ πιο δυσμενές περιβάλλον από την άποψη των κλιματικών συνθηκών.
Η σύνοψη της έκθεσης κάνει κάποιες εκτιμήσεις για την άνοδο της μέσης θερμοκρασίας. Έχουμε θεωρήσει μετά από πολλές εκθέσεις και αναλύσεις ότι υπάρχει ένα όριο που δεν πρέπει να ξεπεράσουμε που είναι οι 2 βαθμοί κελσίου, ως το 2050. Τι το καινούργιο μας λέει η έκθεση γι αυτό.
Είναι ακόμα ένα ανοιχτό ερευνητικό πεδίο το κατά πόσο οι 2 βαθμοί είναι ένα ασφαλές όριο, που αν δεν το υπερβούμε οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα είναι διαχειρίσιμες. Βέβαια ακόμα και αν εκτιμάται ότι οι επιπτώσεις θα είναι διαχειρίσιμες, θα είναι πολύ σημαντικές. Καθώς όμως επιβεβαιώνεται η ευθύνη των δραστηριοτήτων του ανθρώπου στην εξέλιξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, το αν θα ξεπεραστούν οι 2 βαθμοί, ή ο 1,5 βαθμός που κατά πολλούς θεωρείται πλέον ένα ασφαλέστερο όριο, εξαρτάται από τις πολιτικές και τα μέτρα περιορισμού των εκπομπών που θα εφαρμοστούν, από το πόσο διοξείδιο του άνθρακα και άλλα αέρια του θερμοκηπίου θα απελευθερώσουμε στην ατμόσφαιρα τα επόμενα χρόνια. Οι εκπομπές αυτές συνδέονται με όλες σχεδόν τις παραγωγικές και καταναλωτικές μας δραστηριότητες και τίθενται επομένως ερωτήματα για το αναπτυξιακό και καταναλωτικό πρότυπό μας, αλλά και αυτό που πάει να επικρατήσει στις μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες.
Πριν μερικά χρόνια είχε διαμορφωθεί στην Ευρώπη ένα πλαίσιο και στόχοι πολιτικών. Μήπως πρέπει να αναθεωρηθεί αυτό το πλαίσιο; Έχει πραγματικά λειτουργήσει;
Κατ’ αρχάς να δούμε το χαρακτήρα του πλαισίου. Περιελάμβανε δεσμευτικούς στόχους ως το 2020, ενώ για την μετέπειτα περίοδο και μέχρι το 2050 υπήρχαν διακηρύξεις προθέσεων όχι όμως δεσμεύσεις των κρατών για συγκεκριμένες μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Δεδομένης της εξέλιξης του φαινομένου και των επανεκτιμήσεων που γίνονται, επιβεβαιώνεται ότι για την αποφυγή της καταστρεπτικής κλιματικής αλλαγής (σχηματικά ο περιορισμός της αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1,5-2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα) πραγματικά απαιτούνται πολύ μεγάλες μειώσεις των εκπομπών. Οι διακηρύξεις της ΕΕ είναι πολύ καλές σε αυτό το επίπεδο, οι δεσμεύσεις για το 2020 στο πλαίσιο της ανάγκης αντιμετώπισης του φαινομένου είναι συντηρητικές και θα πρέπει να υιοθετηθούν πιο φιλόδοξοι στόχοι. Ταυτόχρονα η ΕΕ δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της το φαινόμενο, ακόμα και αν μηδενίσει τις έκπομπες της. Λειτουργεί μαζί με άλλους μεγάλους παίκτες: τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ινδία κλπ. Δεν μπορεί να επιτευχθεί πρόοδος ή αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου αν αυτές οι μεγάλες οικονομίες δεν δεσμευτούν σε δραστικές μειώσεις των εκπομπών. Αυτή τη στιγμή εξελίσεται μια ακόμα διαπραγμάτευση, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2015, προκειμένου να διαμορφωθεί μια νέα παγκόσμια συμφωνία για δραστικές μειώσεις των εκπομπών, η οποία είναι απαραίτητη., Είναι εύκολο - και σωστό - να λέμε ότι ιστορικά το φαινόμενο οφείλεται στις βιομηχανικές χώρες (στην Ευρώπη, την Αμερική, την Ιαπωνία κλπ), δυστυχώς όμως δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί πλέον μόνο με δράσεις στις αναπτυγμένες χώρες. Μακάρι να μπορούσαμε να πούμε «αυτοί που το δημιούργησαν, ας το λύσουν». Ακόμα και αν αυτές οι χώρες μηδενίσουν τις εκπομπές τους, το φαινόμενο δεν θα μηδενιστεί. Μπορεί να επιβραδυνθεί η επιδείνωση. Στην προσπάθεια μείωσης των εκπομπών απαιτείται και η αποφασιστική συμβολή των μεγάλων αναπτυσσόμενων οικονομιών όπως η Κίνα, η Ινδία, κλπ.
Δυστυχώς, είμαστε στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης. Είναι φανερό ότι τα ζητήματα του περιβάλλοντος και στην ΕΕ έχουν πάει πίσω, διότι η οικονομική κατάσταση είναι το κυρίαρχο θέμα. Το νέο αυτό οικονομικό περιβάλλον επηρεάζει το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής με δύο τρόπους. Αφενός, αρνητικά διότι διάφορες πολιτικές που είχαν σχεδιαστεί πάνε πίσω και υπάρχει πίεση από τη βιομηχανία για λιγότερο αυστηρά όρια ρύπων, αφετέρου η οικονομική δραστηριότητα είναι σε ύφεση και αυτό σημαίνει ότι το φαινόμενο εξελίσσεται με βραδύτερους ρυθμούς. Κάποια στιγμή, όμως, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο κάποια ανάκαμψη θα έρθει και τότε θα τεθούν ξανά τα προβλήματα επί τάπητος και πολύ πιο επιτακτικά. Και εδώ είναι μια χρυσή ευκαιρία να δούμε το αναπτυξιακό μοντέλο λίγο διαφορετικά και όχι μόνο στη βιομηχανία, αλλά και στα νοικοκυριά. Υπάρχουν πάρα πολλά περιθώρια και ο στόχος αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να συνδεθεί άρρηκτα με άλλους μεγάλους αναπτυξιακούς στόχους, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά σε όλες τις χώρες.
Στον ανατυσσόμενο κόσμο περίπου 2 δισσεκατομύρια άτομα δεν έχουν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια. Μια αποτελεσματική πολιτική για την κλιματική αλλαγή θα πρέπει να εξασφαλίζει σε αυτούς τους ανθρώπους πρόσβαση σε μοντέρνες ενεργειακές πηγές οι οποίες όμως θα παράγονται με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον ελαχιστοποιώντας τις εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων. Στην Ελλάδα λέμε ξανά και ξανά ότι υπάρχουν πολλά περιθώρια για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στα κτίρια. Όχι όμως αυξάνοντας τις τιμές του πετρελαίου και οδηγώντας στην ενεργειακή φτώχεια και την εξαθλίωση εκατομμύρια συμπολίτες μας αλλά αναβαθμίζοντας το κτιριακό απόθεμα με κατάλληλα και στοχευμένα μέτρα εξοικονόμησης τα οποία θα εξασφαλίζουν ανεκτές συνθήκες διαβίωσης για τους κατοίκους με σημαντικά μικρότερες ενεργειακές καταναλώσεις. Δεν έχει νόημα η εφαρμογή πολιτικών εξοικονόμησης ενέργειας αν ταυτόχρονα δεν εξασφαλίζουν ποιοτικές συνθήκες διαβίωσης. Το να μην καταναλώνουμε ενέργεια και αυτό να σημαίνει οτι ο άλλος δεν μπορεί να ζεσταθεί ή να μαγειρέψει… αυτή η εξοικονόμηση δεν έχει κανένα νόημα.
Εχεις ασχοληθεί και με θέματα οικονομικής πολιτικής που έχουν σχέση με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Υπάρχουν δύο ερωτήματα: Πού βρισκόμαστε στην Ελλάδα, από πλευράς υλοποίησης των πολιτικών που έχει συμφωνήσει η χώρα, στο πλαίσιο της ΕΕ; Αλλά υπάρχουν και άλλα θέματα πολιτικής, λόγω άλλων αλλαγών. Η μείωση των βροχοπτώσεων, ενδεχομένως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η ένταση των καιρικών φαινομένων… όλα αυτά είναι εξελίξεις που απαιτούν κάποιες πολιτικές. Πού βρισκόμαστε από αυτή την άποψη;
Οι δύο μεγάλοι άξονες που είχε σχεδιάσει η χώρα για να μειώσει τις εκπομπές της ήταν η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η εξοικονόμηση ενέργειας. Ως προς το πρώτο, μέχρι το 2011 υπήρξε σημαντική πρόοδος. Η άρση σημαντικών γραφειοκρατικών εμποδίων οδήγησε στην υλοποίηση σημαντικών επενδύσεων. Ειδικά στα φωτοβολταϊκά με την υιοθέτηση πολύ υψηλών κινήτρων και τη ραγδαία πτώση των τιμών η διείσδυση ήταν μεγαλύτερη από το στόχο που είχε τεθεί και διαμορφώθηκαν τα χαρακτηριστικά φούσκας. Τα αιολικά, που ήταν επίσης ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του προγράμματος, πήγαιναν επίσης αρκετά καλά, και μάλιστα με πιο ορθολογικούς ρυθμούς σε σχέση με τα φωτοβολταϊκά. Τώρα με την κρίση, τα κίνητρα για τα φωτοβολταϊκά μειώθηκαν αρκετά και υπάρχει ένα πάγωμα της αγοράς. Όσο για την αιολική ενέργεια, που ήταν ίσως το πιο βασικό κομμάτι του προγράμματος, οι επενδύσεις έχουν παγώσει κυρίως λόγω προβλημάτων στη χρηματοδότηση των έργων. Τα τελευταία δύο χρόνια δεν κατασκευάζονται καινούρια αιολικά πάρκα, οι μεγάλες εταιρείες του χώρου είναι ενεργές στην ελληνική αγορά, εντούτοις υπάρχει επιφυλακτικότητα για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Γίνονται μελέτες, προετοιμασίες, αλλά προς το παρόν δεν υλοποιείται μεγάλος αριθμός έργων.
Άρα τα ποσοτικά αποτελέσματα σε σχέση με τους στόχους ποια είναι;
Ακόμα δεν έχουμε μεγάλες αποκλίσεις, γιατί μπήκαν κάποια πάρκα που κατασκευάζονταν τα προηγούμενα χρόνια. Αλλά θεωρώ ότι μέχρι το 2015 θα υπάρχουν αποκλίσεις. Τα μεγάλα έργα χρειάζονται δύο - τρία χρόνια κατασκευής. Άρα οι καθυστερήσεις στα αιολικά θα φανούν τα επόμενα χρόνια. Στα φωτοβολταϊκά υπήρξε πολύ μεγάλη διείσδυση, γιατί υπήρξαν πολύ μεγάλα κίνητρα. Στην αρχική φάση ήταν καλά σχεδιασμένα και δημιούργησαν μια νέα αγορά. Υπήρξαν όμως ραγδαίες αλλαγές στην αγορά των φωτοβολταϊκών, με μεγάλη πτώση του κόστους επένδυσης, χωρίς έγκαιρη προσαρμογή των κινήτρων, γεγονός που οδήγησε στη φούσκα των φωτοβολταϊκών.
Τώρα, ως προς το κομμάτι της εξοικονόμησης, υπάρχουν κάποια κίνητρα για να αναβαθμιστεί το κτιριακό απόθεμα με το «εξοικονομώ κατ’ οίκον», αλλά στον τομέα αυτό υπάρχουν πολύ μεγάλα περιθώρια και θα πρέπει να δωθεί ιδιαίτερη βαρύτητα τα επόμενα χρόνια. Στην Ελλάδα του 2013 πολύ μεγάλα τμήματα του πληθυσμού υποφέρουν από ενεργειακή φτώχεια, δεν μπορούν να έχουν ανεκτές συνθήκες διαβίωσης μέσα στα σπίτια τους με σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, ενώ η καταφυγή σε πρωτόγονους τρόπους θέρμανσης οδηγεί σε πολύ μεγάλη υποβάθμιση του αστικού ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος . Αυτό είναι ντροπή. Και κανένας δεν λαμβάνει υπόψη τις γενικευμένες οικονομικές επιπτώσεις μιας τέτοιας πολιτικής. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας μελέτης που ολοκληρώθηκε πρόσφατα στη Βρετανία προκύπτει ότι για κάθε ένα 1 ευρώ που δίνεται σε ένα νοικοκυριό που υποφέρει από ενεργειακή φτώχεια για να ζεσταθεί, εξοικονομούνται δαπάνες 45 λεπτών του ευρών στο σύστημα υγείας. Ποια τέτοια οικονομική αποτίμηση έγινε στην Ελλάδα, για να δούμε ότι έπρεπε να αυξηθεί τόσο το πετρέλαιο; Ποιες είναι εν γένει οι επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και κατ' επέκταση στην οικονομία από τη δραματική επιδείνωση του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις λόγω της αλλαγής στον τρόπο θέρμανσης των νοικοκυριών που σηματοδότησε η δραματική αύξηση της τιμής του πετρελαίου;
Για τις άλλες επιπτώσεις…
Όπως είπαμε, ακόμα και αν υλοποιηθούν φιλόδοξα μέτρα για να περιοριστεί το φαινόμενο, τις επόμενες δεκαετίες θα υπάρξουν σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία και στο περιβάλλον που θα απαιτήσουν συντονισμένες προσπάθειες για να τις διαχειριστούμε. Ας πάρουμε το "καλό" σενάριο της αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου. Μια τέτοια εξέλιξη θα επηρεάσει διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, για κάθε μία εκ των οποίων θα πρέπει να φτιαχτεί ένα σχέδιο προσαρμογής. Ως ένα βαθμό θα πρέπει να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες, να μάθουμε να ζούμε με τις αλλαγές. Για παράδειγμα, ο γεωργικός τομέας θα πρέπει να προσαρμοστεί σε συνθήκες υψηλότερων θερμοκρασιών και μικρότερης διαθεσιμότητας νερού. Η υιοθέτηση επομένως λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών, η χρήση νέων ανθεκτικότερων υβριδίων, η αλλαγή των καλλιεργνητικών πρακτικών και μεθόδων είναι μερικές από τις δράσεις που μπορούν εξασφαλίσουν αποτελεσματικότερες συνθήκες άσκησης της γεωργικής δραστηριότητας. Τίθεται επομένως ένα τεράστιο θέμα ταυτοποίησης των πρακτικών αυτών αλλά και ενημέρωσης των ανθρώπων της υπαίθρου προκειμένου έγκαιρα να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες και να εφαρμόσουν τις προτεινόμενες πρακτικές. Όσον αφορά τον τουρισμό, είναι πιθανόν να επιδεινωθούν οι κλιματικές συνθήκες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αλλά ταυτόχρονα να δημιουργηθούν ευνοϊκότερες συνθήκες την υπόλοιπη περίοδο κατά τη διάρκεια του έτους. Η διάγνωση των τάσεων αυτών θα πρέπει να οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός σχεδίου δράσης για περιορισμό των απωλειών στον τουρισμό τους καλοκαιρινούς μήνες και ταυτόχρονα την ανάπτυξη της υποδομής ώστε οι ευνοϊκότερες κλιματικές συνθήκες τις περιόδους χαμηλής τουριστικής κίνησης να μετουσιωθούν σε τουριστικό ρεύμα. Με απλά λόγια πρέπει να υπάρχουν ανοιχτά ξενοδοχεία για να μείνει ο τουρίστας, πρέπει να υπάρξει μια καμπάνια για την Ελλάδα την Άνοιξη, κλπ. Υπάρχουν δυνατότητες σε κάθε τομέα να προσαρμοστείς και να μειώσεις τις αρνητικές επιπτώσεις. Και πάντα υπάρχουν και θετικές διαστάσεις, τις οποίες μπορείς να εκμεταλλευτείς. Αλλά αυτό απαιτεί ένα οργανωμένο σχέδιο, μέσω του οποίου καταρχάς θα αποτυπώνεται η εξέλιξη του φαινομένου, , θα γίνεται εκτίμηση των επιπτώσεων που αναμένονται ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας και θα αναδεικνύονται εκείνες οι δράσεις που θα μας επιτρέψουν να προσαρμοστούμε και να αναπτυχθούμε.
Το θέμα των αποθεμάτων νερού που ήδη έχουν επιβαρυνθεί από την υπεράντληση, πώς τίθεται σήμερα; Με βάση τις προβλέψεις πώς θα μπορούσαμε να το θέσουμε;
Δεν γνωρίζουμε ακόμα τις νέες εκτιμήσεις, αλλά δεν νομίζω ότι θα διαφοροποιούνται και πολύ από την προηγούμενη έκθεση. Τα κλιματικά μοντέλα συνηγορούν ότι στη Νότια Ευρώπη αναμένεται σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μάλιστα, η μείωση αυτή θα παρουσιάζει σημαντικές εποχικές διακυμάνσεις. Κλιματικά σενάρια που είχαν δημοσιευθεί παλιότερα έδειχναν ότι κατά τους καλοκαιρινούς μήνες οι βροχοπτώσεις στη Βαλκανική θα έχουν σχεδόν μηδενιστεί προς το τέλος του αιώνα. Τέτοιες εξελίξεις δημιουργούν πολύ σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο στις οικονομικές δραστηριότητες αλλά και στα φυσικά οικοσυστήματα.. Αν τα σενάρια επιβεβαιωθούν και η μείωση του ύψους των βροχοπτώσεων είναι της τάξης αυτής, χρειάζονται μεγάλης κλίμακας μέτρα προσαρμογής. Θα πρέπει η γεωργία να προσανατολιστεί σε καλλιέργειες που είναι λιγότερο εξαρτημένες από το νερό. Θα πρέπει να γίνει σημαντική αναβάθμιση των υποδομών ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες του νερού στα δίκτυα αλλά και συλλογής του νερού. Επίσης, θα υπάρξουν προβλήματα πολύ πιο ζωτικά. Σύφωνα με τα αποτελέσματα μια παλιότερης μελέτης που είχαμε εκπονήσει στο Αστεροσκοπείο, οι προβλεπόμενες αλλαγές στις βροχοπτώσεις θα οδηγούσε προς το τέλος του αιώνα και με βάση τις σημερινές απαιτήσεις και υποδομές υδροδότησης σε ελλείψεις στη διαθεσιμότητα του νερού της τάξης του 50%. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει έγκαιρα να προγραμματιστούν έργα εξοικονόμησης νερού και εξασφάλισης εναλλακτικών πηγών τροφοδοσίας.
Σε αυτά που λες υπάρχουν δύο ανάγκες που εμφανίζονται. Πρώτα από όλα οτι πρέπει να υπάρχει τεκμηρίωση και μελέτες, και μετά ότι πρέπει να περάσουμε σε μια οικονομία που να έχει ένα έντονο στοιχείο σχεδιασμού. Σχεδιασμός, ο οποίος να υπηρετεί τις ανάγκες του κόσμου. Πόσο μακριά βρισκόμαστε από την κάλυψη αυτών των αναγκών;
Δυστυχώς είμαστε πολύ μακριά σε όλα τα επίπεδα. Στον τομέα της έρευνας υπαρχει συνεχής υποβάθμιση. Τα ερευνητικά κέντρα απαξιώνονται, τα κονδύλια δεν αρκούν για να καλύψουν τις λειτουργικές ανάγκες των κέντρων, ενώ οι χρηματοδοτήσεις για ερευνητικά προγράμματα είναι πολύ μικρές και δίνονται με πολύ μεγάλες καθυστερήσεις και γραφειοκρατία…
Τώρα, στην προσπάθεια οικοδόμησης μιας οικονομίας χαμηλών εκπομπών άνθρακα, πραγματικά πρέπει να υπάρξει ένας κεντρικός σχεδιασμός. Υπάρχουν μέτρα που μπορεί να γίνουν συμβάλλοντας στη μείωση των εκπομπών με οικονομικό όφελος. Για πολλά άλλα όμως θα απαιτηθεί, τουλάχιστον σε αρχική φάση, η υλοποίηση σημαντικών επενδύσεων. Δεδομένης της οικονομικής στενότητας χρειάζεται ένας σχεδιασμός προκειμένου τα χρήματα αυτά να αποδώσουν το μέγιστο περιβαλλοντικό και κοινωνικό όφελος. Σας είπα πριν το παράδειγμα με τα σπίτια. Στην Ελλάδα υπάρχει ένα τεράστιο ζήτημα της ενεργειακής ποιότητας του κτιριακού αποθέματος και πώς αυτή μπορεί να αναβαθμιστεί. Πάνω από το 60% των σπιτιών δεν διαθέτουν μόνωση. Η πολιτεία δεν μπορεί προφανώς να επιδοτήσει τη μόνωση όλων αυτών των κατοικιών. Χρειάζεται όμως σχεδιασμός. Να εντοπίσει περιοχές που πραγματικά έχουν πρόβλημα, τους πραγματικά φτωχούς όχι με βάση τη φορολογική τους δήλωση, και να χαράξει ένα φιλόδοξο σχέδιο αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος που αφενός θα μειώσει τις ενεργειακές απαιτήσεις αφετέρου θα αναζωγονήσει τον κλάδο των κατασκευών με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασία. Ακόμα και τα λίγα λεφτά που έχουμε θα πρέπει να τα διαθέσουμε σωστά ώστε να έχουμε το μέγιστο αποτέλεσμα. Μέχρι πριν 3 χρόνια επιδοτούσαν τους πάντες για να αλλάξουν κλιματιστικό. Για να μιλήσουμε με όρους διοξειδίου του άνθρακα, τα ίδια λεφτά αν τα είχαμε διαθέσει για την αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος θα μπορούσαμε να είχαμε εξοικονομήσει 7 φορές παραπάνω διοξείδιο του άνθρακα.
Αυτά πρέπει να μελετούνται…
Να μελετούνται και να πηγαίνουν σε αυτούς που έχουν ανάγκη, στους πραγματικά φτωχούς. Δεδομένου της αδυναμίας του ελληνικού φορολογικού συστήματος να εντοπίσει ποιοι είναι φτωχοί στη χώρα, θα πρέπει να υπάρχουν διάφορα κριτήρια, από την περιοχή που ζουν μέχρι τον τύπο του νοικοκυριού. Να πάνε τα χρήματα σε αυτούς που έχουν πραγματικά ανάγκη.
Επομένως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής πάει μαζί με την κοινωνική δικαιοσύνη.
Αν δεν συνδεθεί με στόχους κοινωνικής δικαιοσύνης δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο. Μόνο αν αντιμετωπιστούν τέτοια θεμελιώδη ζητήματα διαβίωσης μπορεί να έχει αποτέλεσμα. Δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση στο ηλεκτρικό. Ό,τι μέτρα και να πάρουμε εμείς αν αυτοί δεν αποκτήσουν πρόσβαση σε μοντέρνους και ασφαλείς ενεργειακούς πόρους ακυρώνεται κάθε προσπάθεια. Τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως γυναίκες και παιδιά, πεθαίνουν ετησίως επειδή καίνε ξύλα και άνθρακα μέσα στο σπίτι τους για να μαγειρέψουν και να ζεσταθούν. Είναι η έβδομη αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Πηγή: Εποχή, 26-27/10/2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ευχαριστούμε, για το σχόλιό σας!
Για οποιοδήποτε θέμα, επικοινωνήστε
με το mail του OPENwind NETwork
(openwind13@gmail.com)